دانلود فایل
بزرگترین مرجع دانلود فایلدانلود فایل
بزرگترین مرجع دانلود فایلارزیابی کشت مخلوط جو و نخود به عنوان محصول علوفه ای در شرایط آب و هوایی بروجرد
 ارزیابی کشت مخلوط جو و نخود به عنوان محصول علوفه ای در شرایط آب و هوایی بروجردچکیده این تحقیق در سال زراعی 1388-1389 به ارزیابی کشت مخلوط جو و نخودبه عنوان محصول علوفه ای در شرایط آب و هوایی بروجرد به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کاملا تصادفی در چهار تکرار به مدت یکسال زراعی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بروجرد اجرا شد. در این بررسی 2 تیمار تراکم با سه سطح: برای نخود 50 کیلوگرم و برای جو 150 گیلوگرم (کم) ، برای نخود 75 کیلوگرم و برای جو 225 کیلوگرم (متوسط) ، برای نخود 100 کیلو گرم و برای جو 300 کیلوگرم (زیاد) تیمار اول و تیمار دوم نسبت های مختلف اختلاط دو گیاه در پنج ترکیب کاشت بودند که شامل :M1 = تک کشتی100% جو، M2= 75% جو+25%نخود، M3= 50% جو+50% نخود، M4 = 25 % جو+ 75% نخود، M5 = تک کشتی 100% نخود بودند. جهت بررسی کمی علوفه در مرحله آغاز سنبله دهی جو اندازه گیری هایی انجام گرفت و عملکرد علوفه نخود، عملکرد علوفه جو، عملکرد علوفه مخلوط اندازه گیری شد . صفات مورفولوژیک شامل ارتفاع بوته، تعداد سنبله در جو، تعداد دانه در سنبله، تعداد شاخه در نخود و اجزای عملکرد نخود شامل تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در بوته، تعداد غلاف پر، وزن هزار دانه ، عملکرد دانه جو ، عملکرد کل ، ماده خشک ، نسبت برابری زمین، شاخص برداشت، محاسبه گردید . این طرح در شرایط دیم به اجرا درآمد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که کشت مخلوط دو گیاه عملکرد دانه کمتری نسبت به شاهد یا کشت خالص گیاه دارد. اما مخلوط علوفه عملکرد بیشتری نسبت به شاهد یا تک کشتی رایج دارد. همچنین کشت مخلوط باعث کاهش هزینه های نهاده های مصرفی در کشاورزی می گردد و با محیط زیست سازگاری خوبی دارد. لغات کلیدی: کشت مخلوط، تراکم بوته، مخلوط جو و نخود ، کاهش نهاده کشاورزی
فهرست مطالب
چکیده ............................................. فصل اول : کلیات 1-1. مقدمه ........................................ 1 1-2. اهداف تحقیق................................... 3 1-3. بیان مسئله ................................... 3 1-4. فرضیه های تحقیق .............................. 9 1-5. اهمیت تحقیق................................... 12 فصل دوم : بررسی منابع 2-1. تراکم گیاهی .................................. 14 2-2. تراکم و عملکرد ............................... 18 2-3. اثر تراکم بر عملکرد و اجزای عملکرد ........... 24 2-4. اجزای عملکرد ................................. 35 2-5. عملکرد بیولوژیک .............................. 38 2-6. وزن هزاردانه ................................. 39 2-7. ارتفاع بوته .................................. 40 2-8. تعداد سنبله .................................. 41 2-9. تعداد دانه در سنبله .......................... 42 2-10. شاخص برداشت ................................. 42 2-11. کشت مخلوط ...........................................................................................................................43 فصل سوم : مواد و روشها 3-1. مشخصات اقلیمی و زراعی منطقه اجرای طرح ........ 45 3-2. فیزیوگرافی،زمین شناسی،بافت خاک ............... 46 3-3. مشخصات آماری طرح آزمایشی ..................... 47 3-4. طرح آزمایشی و عملیات زراعی ................... 47 3-5. صفات مورد بررسی و نحوه اندازه گیری آنها....... 50 3-6. روش های تجزیه آماری طرح ...................... 54 فصل چهارم : نتایج و بحث
4-1. ارتفاع بوته................................... 57 4-2. علوفه تر و خشک مخلوط پایان رشد رویشی.......... 65 4-3. عملکرد بیولوژیک............................... 71 4-4. غلاف و سنبله در بوته........................... 81 4-5. وزن هزار دانه................................. 93 4-6. عملکرد دانه................................... 100 4-7. شاخص برداشت .................................. 107 4-8 . نسبت برابری زمین............................. 115 4-9. ضرایب همبستگی................................. 124 فصل پنجم : نتیجه‌گیری و پیشنهادات نتیجه‌گیری کلی ..................................... 131 پیشنهادات ......................................... 133 پیوست‌ها ........................................... منابع و مأخذ فهرست منابع فارسی ................................. فهرست منابع غیرفارسی .............................. چکیده انگلیسی .....................................
1-1. جدول: کشورهای تولیدکننده‌ی جو در جهان ......... 8 1-2. جدول: آمار تولید نخود و جو در استان لرستان ... 10 3-1. جدول: مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه آزمایش47
نمودار 3-1: میزان بارندگی.......................... 60 نمودار 4-1: ارتفاع بوته نخود....................... 60 نمودار 4-2: ارتفاع بوته جو ........................ 64 نمودار 4-3: وزن تر علوفه کل ....................... 67 نمودار 4-4: وزن خشک علوفه کل....................... 70 نمودار 4-5: عملکرد بیولوژیک نخود................... 73 نمودار 4-6: عملکرد بیولوژیک جو .................... 77 نمودار 4-7: عملکرد بیولوژیک کل..................... 80 نمودار 4-8: تعداد کل غلاف نخود...................... 83 نمودار 4-9: تعداد سنبله در بوته جو ................ 86 نمودار 4-10: تعداد غلاف پر نخود..................... 89 نمودار 4-11: تعداد دانه در سنبله................... 92 نمودار 4-12: وزن هزار دانه نخود ................... 95 نمودار4-13: وزن هزار دانه جو....................... 99 نمودار4-14: عملکرد دانه نخود ...................... 102 نمودار 4-15: عملکرد دانه جو ....................... 106 نمودار4-16: شاخص برداشت نخود....................... 110 نمودار4-17: شاخص برداشت جو......................... 114 نمودار4-18: نسبت برابری زمین نخود.................. 117 نمودار 4-19: نسبت برابری زمین جو................... 120 نمودار 4-20: نسبت برابری زمین کل................... 123
3-1. شکل: نقشه طرح آزمایشی ........................ 49 3-2. شکل: نمایی از هر کرت آزمایشی.................. 50
فصل اول : کلیــات 1-1 مقدمه: امروزه بسیاری از کشورها در مناطق آسیایی، آفریقایی و آمریکای جنوبی با کمبود مواد غذایی مواجه می باشند. بعضی کشورها در راستای تامین امنیت غذایی تاکید بر نیل به خودکفایی با خوداتکایی خصوصا در زمینه محصولات اصلی دارند و بعضی از کشورها با واردات مواد غذایی تلاش بر تامین امنیت غذایی خود دارند. به طور کلی امنیت غذایی به معنای فعلیت یافتن چهار اصل مهم زیراست: 1-فراهم بودن غذا : یعنی هر کشوری باید قادر باشد غذای کافی برای جمعیت موجود و در حال رشد خود تامین نماید. 2-ثبات و پایداری غذا : یعنی اینکه غذای فراهم شده بطور مداوم تهیه گردد. 3-قابل دسترس بودن غذا : یعنی اینکه غذای فراهم شده در هر زمانی و در هر مکانی در بازار وجود داشته باشد و مردم از نظر اقتصادی و فیزیکی قادر به تهیه آن باشند. 4-سلامت غذا : یعنی غذا به طور سالم و بهداشتی تهیه و در اختیار مردم قرار گیرد (کمالزاده ، 1382). جمعیت جهان از سه میلیارد نفر در سال 1960 به شش میلیارد نفر در سال 2000 افزایش یافته و در حال حاضر نیز سالانه 90 میلیون نفر به جمعیت کره زمین افزوده می شود. در آسیا نسبت اراضی کشاورزی به جمعیت در مقایسه با چهل سال قبل به نصف کاهش یافته است. در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته به کیفیت مواد غذایی اهمیت بیشتری داده می شود زیرا مصرف بیش از حد کودهای ازته در کشت سبزی و صیفی منجر به تجمع نیترات در محصول شده و یا در گوشت مواد هورمونی و آنتی بیوتیکی برای سلامتی انسان مضر تشخیص داده شده است (سماوات ، 1382). بیش از دو سوم جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی میکنند و متجاوز از 50 درصد این جمعیت فقر غذایی دارند. کشاورزی، مواد غذایی را به صورت مستقیم از طریق فرآورده‌های گیاهی که شامل 80 درصد است یا به صورت غیر مستقیم از طریق فرآورده‌های دامی که شامل 20 درصد است در اختیار انسان قرار میدهد. آن چه علم کشاورزی بخصوص زراعت عهده‌دار آن است عبارت از تولید محصول زیادتر و با کیفیت بهتر که بتواند جواب‌گوی ازدیاد جمعیت باشد (نور محمدی و همکاران، 1376). یکی از راههایی که برای افزایش تولید محصولات کشاورزی پیشنهاد شده افزایش عملکرد در واحد سطح است. بنابراین تغییر تراکم بوته و نحوه توزیع گیاهان در واحد سطح می‌تواند در عملکرد موثر باشد (براری ، 1375). تراکم نامناسب گیاهی می‌تواند رطوبت خاک را در اوایل فصل رشد تخلیه و موجب مواجه شدن گیاهان با تنش خشکی در دوران رشد زایشی شود. به همین دلیل استفاده از گونه گیاهی مناسب و شناخت تراکم مطلوب گیاهان و ارقام سازگار با این مناطق از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار میباشند. میزان سازگاری و پایداری عملکرد گیاهان زراعی به شرایط محیطی متفاوت است و به ارقامی سازگار اطلاق میشود که در طیف وسیعی از شرایط محیطی، توان ژنتیکی عملکرد بالا و پایداری از خود نشان میدهد (کانونی و همکاران ، 1379).
1-2 اهداف تحقیق در دنیای جدید روند کشت و کار محصولات زراعی بتدریج از اصول اکولوژیک خارج شده و به سمت دیدگاه های اقتصادی پیش می رود که این امر منجر به تخریب منابع طبیعی و کاهش کارآیی انرژی می شود (عباسی ، 1383). استفاده نا کافی و غیر متعادل از کودهای شیمیایی در آسیا سبب شده که برخی از مواد غذایی اراضی کشاورزی تخلیه گردد و این عامل سبب کاهش توان تولید و حاصلخیزی خاک شده است. بطوریکه بین سالهای 1945 الی 1990 تخلیه عناصر غذایی از خاک سبب گردیده 6/4 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به میزان کم و 9 میلیون هکتار به میزان متوسط و یک میلیون هکتار از اراضی شدیدا تخریب گردد. با رشد جمعیت شهری عناصر غذایی به میزان بیشتری از چرخه طبیعت خارج می شود ، بطوریکه در مقیاس جهانی حدود 175 میلیون تن N+P+K سالانه از خاک توسط محصول خارج می گردد. اگر جمعیت شهر نشینی 5/47 درصد باشد در این حالت 83 میلیون تن N P K از چرخه غذایی خارج می گردد. در سال های اخیر در ایران توجه زیادی به مصرف متعادل کودهای شیمیایی شده است (ملکوتی ، 1382). کشاورزی پایدار یک روش تولید مواد غذایی است که از نظر محیطی ، اقتصادی و اجتماعی از ثبات کلی برخوردار است. در چنین سیستمی به انسان و فعالیت های کشاورزی او به عنوان اجزا و اعمالی از یک اکوسیستم طبیعی و یا یک اکوسیستمی که به موازات اکوسیستم طبیعی عمل می کند، مورد توجه قرار می گیرد (بیابانی ، 1378). 1-3 بیان مسئله کشور ایران در حالیکه مساحتی حدود 165 میلیون هکتار دارد ولی برابر اعلام وزارت جهاد کشاورزی 114 میلیون هکتار آن برای کشاورزی مناسب نبوده و مساحتی حدود 51 میلیون هکتار قابل کشت و زرع مناسب برای کشاورزی می باشد. از این مقدار حدود 19 میلیون هکتار در حال حاضر به صورت آبی و دیم کشت می شود و کل سطح زیر کشت سالیانه آبی حدود 25/5 میلیون هکتار و کل اراضی که زیر کشت آبی و دیم می رود بصورت سالیانه و دائمی 14 میلیون هکتار و بقیه آیش می باشد (12 میلیون هکتار زیر کشت محصولات سالانه و 2 میلیون زیر کشت محصولات دائمی است). سطح کشت دیم در ایران بین 10 تا 12 میلیون هکتار برآورد شده که سالیانه حدود نصف آن کشت و بقیه به مدت یک تا سه سال آیش گذاشته می شود. تولیدات کشاورزی ما بسیار کمتر از احتیاجات ماست و برای تولید بیشتر آب کنترل شده کافی نداریم البته باید با بالابردن دانش کشاورزی و اعمال مدیریت صحیح افزایش تولید در واحد سطح داشته باشیم (رستگار ، 1378). 1-3-1گیاه جو و اهمیت آن نام علمی جو Hordeum vulgare l.– انگلیسی Barley . سطح زیر کشت جو در دنیا در سال 1972 معادل 85 میلیون هکتار بوده که به علت افزایش مصرف در صنعت و دامداری بویژه در کشورهای اروپایی افزایش یافته است. تولید متوسط جو از هر هکتار، طی سالهای 1968 تا 1970 در دنیا، برابر 7/1 تن و در کشورهای اروپایی تولید متوسط آن 7/2 تن بوده است. در حال حاضر کشورهای ایرلند و دانمارک با 4 تن و کشور فرانسه و انگلستان با حد متوسط 5 تن در هکتار بیشترین رقم تولید از هر هکتار را دارا می باشند. زراعت جو در اکثر کشورهای تولید کننده آن سابقه بسیار طولانی دارد و از زمانهای خیلی گذشته دانه آن علاوه بر آن که در تغذیه انسان مورد مصرف داشته، در قنادیها نیز از آن استفاده می شده و از مالت آن نیز در صنعت و داروسازی استفاده به عمل می آمده و در کارخانجات نشاسته سازی نیز استفاده می شده است. در حال حاضر در اغلب کشورها از آن نوشابه بدست آورده و نیز در پرورش حیوانات بویژه در تغذیه گاوهای شیری و گوساله های پرواری و حتی پرندگان نیز به مقدار زیاد به کار می رود. این گیاه دارای مقادیر زیادی ویتامین بخصوص از نوع , بوده که علاوه بر آن از نظر مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، مس، سدیم، منگنز، منیزیم و کبالت غنی می باشد. کاه آن نیز در غذای حیوانات و تهیه بستر آنها بکار رفته و حتی علوفه سبز آن نیز غذای مناسبی برای دام ها می باشد. از ساقه آن نیز در کاغذ سازی استفاده می شود. سطح زیر کشت جو ایران در سال زراعی73-74 در کشت آبی و دیم معادل 1751574 هکتار بوده که 1085775 هکتار دیم و 665799 هکتار آبی بوده، که سهم استان لرستان در مجموع 134690 هکتار شامل 124044هکتار کشت دیم و 10626 هکتار کشت آبی می باشد. میزان تولید جو در کشور در همان سال زراعی2952265 تن بوده که از این مقدار در استان لرستان 214002 تن شامل 189972 تن کشت دیم و 24030تن کشت آبی جو تولید شده است (ناصر خدابنده ، 1382). جو در مقایسه با گندم مقاومت بیشتری به خشکی و بیماریها دارد و شرایط نا مساعد، عملکرد آن بیشتر از گندم است. چون قیمت آن در بازار از گندم کمتر است، به همین دلیل اغلب در مناطقی که از نظر بارندگی و نوع خاک برای گندم مناسب نیست، جو کشت می کنند. حداقل بارندگی مورد نیاز جو 200-250 میلیمتر است. دانه جو برای جوانه زدن به رطوبت کمتری نسبت به دانه گندم دارد و در مواردی که بذر در شرایط نا مساعد خشک شده و رطوبت مجددا تامین شده باشد، رشد خود را زودتر از سر می گیرد (کوچکی ، 1383). جو از قدیمی‌ترین گیاهانی است که در ایران مورد کشت و تولید بوده است. به نظر می‌رسد که جو در منطقه‌ای شامل کوههای زاگرس در ایران به طرف آناتولی، فلسطین و آفریقا منشأ یافته باشد. اهمیت اصلی جو در ایران به علت نقش آن در تغذیه دام میباشد. بر این اساس جو در مرتبه دوم بعد از گندم ( از نظر سطح زیر کشت و تولید) در بین محصولات کشاورزی کشور قرار دارد (خواجه پور ، 1384). جو یکی از مهمترین غلات در سطح جهان است و به علت مقاومتش در مقابل ناسازگاری‌های محیطی و نیز به دلیل نیاز رطوبت و تطابق با محیط کشت در بسیاری از نقاط جهان کشت میشود (بهنیا ، 1373). امروزه حدود 91 میلیون هکتار از اراضی مناطق معتدل جهان به صورت بهار و پاییزه به کشت این محصول اختصاص دارد. اگرچه خواستگاه اصلی این گیاه دقیقاً مشخص نیست ولی بسیاری آن را بومی ناحیه‌ای در آسیا بین ترکیه و ایران می‌دانند (بهروزین ، 1380). در ایران جو در سطحی معادل 5/1 میلیون هکتار در شرایط آبی و دیم کشت میشود. از این مقدار 60 درصد به اراضی دیم اختصاص دارد و میزان تولید آن در شرایط دیم مطابق گزارش وزارت کشاورزی 9/0 تن در هکتار (انصاری ملکی 1380).در بین غلات بهاره جو می‌تواند ماده خشک زیاد و درصد ماده خشک قابل هضم بالایی را در مناطق سازگار تولید کند و میزان بذر مصرفی برای کاشت به منظور تولید علوفه 134 کیلوگرم در هکتار است (راشد محصل و همکاران 1376). عمده کشورهای تولید کننده جو در جهان در جدول 1-1 شرح داده شده است و این آمار متعلق به سال 2005 میباشد (رستگار 1384). جدول 1-1 کشوهای تولید کننده جو در جهان
در ایران بعد از گندم، جو از نظر سطح زیر کشت، در رتبة دوم قراردارد و علت آن هم نیاز آبی کم و مقاومت بسیار خوب در سرما و مقاومت در برابر شوری است. در سال 2007 بیش از 5/3 میلیون تن جو در ایران تولید شده بود. حجم ذخایر جوی ایران نیز بدون تغییر در حدود 100 هزار تن باقی می‌ماند اما تولید جهانی جو از 135 میلیون تن به 147 میلیون تن افزایش یافت (روزنامه کارگزاران 1387).
1-3-2 گیاه نخود و اهمیت آن نام علمی نخود Cicer arietinum l.– انگلیسی Chickpea . سطح زیر کشت نخود در دنیا طبق آمار سال 1985 سازمان F.A.O سطح زیر کشت آن حدود 11 میلیون هکتار است. سطح زیر کشت نخود برابر نشریه سال 1354 مرکز آمار ایران حدود 50 هزار هکتار آبی و 200 هزار هکتار دیم است. میزان عملکرد نخود در زراعت دیم با توجه به میزان بارندگی بین 200 تا 1200 کیلوگرم در هکتار است در صورتیکه از ارقام اصلاح شده استفاده شود و اصول و مواظبت های زراعی رعایت گردد میزان محصول افزایش خواهد یافت (رستگار1378). این گیاه نمونه گیاه گرمسیری است. 90 درصد از سطح زیر کشت جهانی آن در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر آسیا، 3 درصد در آمریکا و 2 درصد هم در اروپا قرار گرفته است. متوسط عملکرد جهانی آن در هر هکتار 650 کیلوگرم است و 70 الی 80 درصد سطح زیر کشت آن در هندوستان قرار دارد. این گیاه در تغذیه مردم ایران مصرف زیادی دارد. بذرهای رسیده آنرا بصورت کامل و یا نصف بشکل لپه و یا بصورت آردشده مصرف می کنند. غلافهای نارس و برگهای تازه آنرا به عنوان سبزی مصرف می کنند. مدت زمان لازم برای پخت آن طولانیتر از دیگر حبوبات است. بذرهای با رنگ روشن آن بیشتر به مصرف انسان می رسد و در هندوستان در صنایع شیرینی پزی نیز از آن استفاده می شود. بذرهای تیره رنگ آن به مصرف حیوانات، خصوصا اسب می رسد. ساقه و برگ آن نیز در تغذیه دام استفاده می شود. نخود نیز همچون دیگر حبوبات با زندگی هم زیستی با باکتریها قادر به تثبیت ازت اتمسفر است. نژادهایی از ریزوبیوم که در نخود گره سازی می کنند R. leguminosarum بسیار اختصاصی بوده و فقط در گونه های نخود قادر به تولید گره می باشند. معمولا 10 الی 12 روز پس از کاشت، گره ها شکل می گیرند و 15 تا 20 روز پس از کاشت تثبیت ازت شروع می شود. اساسا طول دوره تثبیت ازت تحت تاثیر شرایط محیطی مخصوصا درجه حرارت و رطوبت خاک است.
1-4 فرضیه های تحقیق در بسیاری از مناطق جهان،امنیت غذایی بیشتر تابع مزارع کوچک یا باغهای خانوادگی، و نه نظامهای کشاورزی بزرگ و کاملا مکانیزه می باشد . این مزارع کوچک تنوع بیشتری داشته و تمام برون ده ( Output ) چنین نظامهایی برای تغذیه خانواده ها و نه جوامع به کار می رود . بنابراین آیا باید تمامی نظامهای چند کشتی را برای حصول افزایش عملکرد به چند کشتی تبدیل کنیم؟ پاسخ منفی است، زیرا هدف نظامهای تک کشتی بسیار متفاوت از نظامهای چند کشتی است. در مناطقی که چند کشتی وجود دارد، مساله امنیت غذایی اهمیت بسیاری می یابد . به همین دلیل ما نباید در تغییر این نظامها بکوشیم، بلکه باید یک پایه اطلاعات علمی مناسب برای این بوم نظامهای کشاورزی تدوین نماییم . با نگاهی به نظامهای کشاورزی سراسر جهان ، ملاحظه می شود که دو نوع اصلی نظامهای کشاورزی کاملا متفاوت از همدیگر وجود دارد. مزارع صنعتی عملکرد بسیار زیادی تولید می کنند. اما نسبت به طغیان آفات و بلایای محیطی آسیب پذیر می باشند. مزارع معیشتی عملکرد کمتری را تولید می کنند، اما ثبات بیشتری داشته و نسبت به بلایای محیطی آسیب پذیری کمتری دارند (کوچکی ، 1380). جدی ترین خطر یک نظام تک کشتی، حساسیت آن به بیماری ها و بلایای طبیعی است. اگر تنها یک رقم کشت شود، هنگام وقوع یک فاجعه طبیعی یا شیوع یک آفت مشکلات زیادی گریبانگیر نظام کشاورزی خواهد شد. اگر محصول از بین برود، همه چیز از دست رفته است. در اینجا هیچ (( تضمین و پشتوانه ای )) برای جبران عملکرد از طریق محصولات دیگر وجود ندارد. فقدان تنوع در یک بوم نظام کشاورزی بدین معنی است که این نظام توانایی کمتری در مقاومت و رهایی از تنش های محیطی دارد. افزایش تنوع، این امکان را فراهم می کند که زیستگاه های متعددی برای دشمنان طبیعی ایجاد شود ، در نتیجه احتمال اینکه جمعیت آفات باعث بروز مشکلات جدی شوند، کمتر است. در یک نظام تک کشتی، یک آفت قادر است محصول زراعی را در مدت اندکی تخریب کند یا ممکن است برای محافظت آن در مقابل آفات نیاز به استفاده از آفت کش های گران قیمت باشد. نظام های چند کشتی از طریق ایجاد تنوع می توانند تا حدودی باعث ثبات ذاتی در نظام ها شوند . کشت انواعی از گیاهان در یک مزرعه باعث ایجاد زیستگاه هایی متنوع برای دشمنان طبیعی گیاهان زراعی می شود و ضمن اینکه امکان بهره برداری یکنواخت از آشیانه های اکولوژیک را فراهم می نمایند ، به تولیدکنندگان محصولات زراعی نیز اجازه می دهند تا به جای اینکه در تقابل با طبیعت باشند ، نوعی توالی اکولوژیک را در مزرعه خود ایجاد کنند . علاوه براین نظام های چند کشتی نوعی تضمین ( بیمه ) برای کشاورزان به ارمغان می آورند ، به نحوی که اگر یک گیاه زراعی در نتیجه وقوع برخی از تنشهای محیطی در زمینه تولید ناکام می ماند، ما بقی گیاهان زراعی امکان تامین معاش کشاورز و خانواده وی را فراهم می آورند. همچنین کاشت انواع متنوع گیاهان در مزرعه، به خصوص برای کشاورزان خرده پا که هدف اولیه آنها از کشاورزی تامین معاش خانواده هایشان است، می تواند جیره غذایی مطلوبی در اختیار آنها قرار دهد (کوچکی ، 1380). چند کشتی به معنی کشت بیش از یک گیاه در یک قطعه زمین، در یک سال زراعی است(بسابانی، 1378). کشت مخلوط، رویاندن دو یا چند گیاه زراعی به طور مخلوط است. برعکس سیستم تک کشتی که در آن، تنها یک گیاه کاشته می شود. در کشت مخلوط ممکن است گیاهان به طور همزمان و یا در زمان های مختلف کاشته شوند. بنابراین کشت دومی را ((زراعت مکمل)) می نامند. کشت مخلوط در نواحی گرمسیری دنیا رایج است. جایی که نیروی انسانی و استفاده از حیوانات بارکش رایج تر از ادوات مکانیزه کشاورزی می باشد. این سیستم همچنین امکان افزایش کارایی اکونومیک و بیولوژیک از درجه حرارت، اجرای کشاورزی مکانیزه را نیز فراهم می کند و می تواند اثرات مفید و مهمی بر روی مدیریت علف های هرز داشته باشد. هرساله بیش از 20درصد علفکش های کشاورزی در ایالات متحده برای مصرف در مزارع سویا به کار می روند و کشت مخلوط سویا با گندم یا جو می تواند تا حد زیادی احتیاج به این علفکش ها را کاهش دهد در عین حال، محصول زراعی قابل قبول و با ارزش افزوده بالاتری نیز تولید کند (منصوری 1379). 1-4-1 فرضیه ها 1-نسبت های اختلاط نخود و جو و تراکم بوته در واحد سطح بر عملکرد جو موثر است . 2-کشت مخلوط نخود و جو روی خصوصیات کمی موثر می باشد . 1-5 اهمیت تحقیق: 1-ارزیابی عملکرد کمی علوفه و دانه درکشت مخلوط جو و نخود 2- ارزیابی تاثیر نسبت های اختلاط نخود با جو و تراکم بوته در واحد سطح بر عملکرد جو به عنوان گیاه اصل و تعیین شاخص های سودمندی کشت مخلوط |
دانلود کتاب طب الرضا یا رساله ذهبیه
 دانلود کتاب طب الرضا یا رساله ذهبیهفرمت فایل PDF حجم7مگابایت کتابی پزشکی که توسط امام رضا(ع) نوشته شده است + دانلود
طب الرضا یا رساله‌ی ذهبیه کتابی است پزشکی از امام رضا ع که بر خلاف کتب دیگر- که معمولاً توصیه‌های پزشکی را از میان احادیث ائمه گلچین میکنند- وجود مبارک امام رضا ع آن را نگاشته‌اند.
راهنمایی! بعد از پرداخت آنلاین، لینک دانلود ضمن نمایش در سایت به ایمیل شما نیز ارسال میکردد .
|
ارزیابی کشت مخلوط افزایشی آفتابگردان با لوبیا چشم بلبلی و سویا در کنترل علفهای هرز
 ارزیابی کشت مخلوط افزایشی آفتابگردان با لوبیا چشم بلبلی و سویا در کنترل علفهای هرزچکیده سیستم‌هایکشتمخلوطبا بهره‌گیریبهینهازمنابعآب،نوروعناصرغذایییکیازراهکارهایاساسیبرایرسیدنبهکشاورزیپایدار هستند. در همین راستا آزمایشی مزرعه‌ای در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار و 14 تیمار به منظور ارزیابی کشت مخلوط افزایشی آفتابگردان با لوبیا چشم بلبلیو سویا در کنترل علفهای هرز انجام گرفت. تیمارهای آزمایش شامل کشت‌های خالص هر یک از گیاهان آفتابگردان، سویا و لوبیا چشم بلبلی در شرایط تداخل و کنترل تمام فصل علفهای هرز و کشت مخلوط آفتابگردان (در تراکم معمول) با تراکم‌های 20، 30، 40 و 50% تراکم تک کشتی هریک از گیاهان سویا و لوبیا چشم بلبلی بودند. نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین مقدار عملکرد دانه هر سه گیاه آفتابگردان، سویا و لوبیا چشم بلبلی (بترتیب 4404، 3351 و 872 کیلوگرم در هکتار) در تیمار تک کشتی آنها در شرایط کنترل تمام فصل علف های هرز بدست آمد. همچنین با افزایش سهم کاشت سویا و لوبیا چشم بلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان، تراکم و زیست توده علفهای هرز بطور معنی‌داری کاهش پیدا کرد؛ بطوریکه کمترین مقدار این صفات علفهرز درتیمار 50% لوبیا چشم بلبلی و سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان دیده شد.بالاترین مقدار نسبت برابری زمین (54/2) در تیمار کشت خالص لوبیا چشم بلبلی در شرایط کنترل تمام فصل علفهای هرز و کمترین مقدار آن (29/1) در کشت خالص آفتابگردان در شرایط کنترل تمام فصل علفهای هرز دیده شد. همچنین بیشترین مقدار مجموع ارزش نسبی (29/1) در تیمار کشت خالص آفتابگردان در شرایط کنترل علفهای هرز و کمترین مقدار آن (03/0) در الگوی کشت خالص لوبیا چشم بلبلی در شرایط تداخل تمام فصل علفهای هرز مشاهده شد. مقدار حاصل شده مجموع ارزش نسبی در الگوهای تک کشتی در شرایط کنترل علفهای هرز بیشتر از شرایط تداخل علفهای هرز بدست آمد. همچنین بالاترین مجموع ارزش نسبی از بین الگوهای تککشتی، به‌ترتیب در آفتابگردان، سویا و لوبیا چشمبلبلی حاصل شد. در مجموع تیمارهای مخلوط افزایشی آفتابگردان با 50% لوبیاچشم بلبلی و سویا بهترین تیمارها بودند.
واژه‌های کلیدی: کشت مخلوط افزایشی، تک کشتی، تداخل، مجموع ارزش نسبی، نسبت برابری زمین فهرست مطالب عنوانشماره صفحه فصل اول- مقدمه و کلیات 1-1-مقدمه............................................... 2 1-2-فرضیات تحقیق........................................ 3 1-3-اهداف تحقیق......................................... 3 1-4-کلیات............................................... 4 1-4-1- کشاورزی پایدار................................... 4 1-4-2- کشت مخلوط........................................ 4 1-4-3- تاریخچه کشت مخلوط................................ 4 1-4-4- چند کشتی......................................... 5 1-4-5- انواع روشهای چند کشتی............................ 5 1-4-5-1- چند کشتی متوالی یا پیدرپی...................... 5 1-4-5-2- کشت دوگانه..................................... 5 1-4-5-3- کشت سهگانه..................................... 6 1-4-5-4- کشت چهارگانه................................... 6 1-4-5-5- چندکشتی همزمان................................. 6 1-4-5-6- کشت درهم....................................... 6 1-4-5-7- کشت مخلوط ردیفی................................ 7 1-4-5-8- کشت مخلوط نواری................................ 7 1-4-5-9- کشت راهرویی یا جنگل زراعی...................... 7 1-4-5-10- کشت تأخیری.................................... 7 1-4-6- مزایای کشت مخلوط................................. 7 1-4-6-1- افزایش عملکرد در واحد سطح...................... 7 1-4-6-2- بهبود کیفی محصول............................... 7 1-4-6-3-ثبات عملکرد و کاهش خطرات احتمالی................ 8 1-4-6-4- حداکثر استفاده از منابع موجود.................. 8 1-4-6-5- بهبود حاصلخیزی خاک............................. 9 1-4-6-6- حفاظت از باد و سرما............................ 9 1-4-6-7-حفاظت از گرما و نور شدید........................ 9 1-4-6-8-افزایش پروتئین محصول............................ 10 عنوان شماره صفحه 1-4-6-9-قیم شدن برای گیاه همجوار........................ 10 1-4-6-10-کاهش نفخ دام................................... 10 1-4-6-11-استفاده بهینه از زمین‌های غیر مکانیزه........... 10 1-4-6-12-کاهش خسارت ناشی از آفات، بیماریها و علفهای هرز. 10 1-4-7- محدودیت‌های کشت مخلوط............................. 11 1-4-7-1-رقابت برون گونه ای.............................. 11 1-4-7-2- اثرات سوء ترشحات ریشه‌ای (دگرآسیبی)............. 12 1-4-7-3- محدودیت کاربرد ادوات کشاورزی................... 12 1-4-8- عوامل موثر در کشت مخلوط.......................... 12 1-4-8-1- تراکم گیاهی.................................... 12 1-4-8-2- آرایش فضایی.................................... 13 1-4-8-3- ویژگی‌های گیاهی................................. 13 1-4-8-4- زمان نسبی کاشت................................. 13 1-4-9- سیستمهای کشت مخلوط برخوردار از لگوم.............. 13 1-4-10- گیاهان مورد مطالعه.............................. 14 1-4-10-1- آفتابگردان.................................... 14 1-4-10-1-1- منشا و اهمیت................................ 14 1-4-10-2- لوبیا چشم بلبلی............................... 14 1-10-3- سویا............................................ 15 1-10-3-1- تاریخچه سویا.................................. 15 1-10-3-2- اهمیت سویا.................................... 15 1-10-3-3- گیاهشناسی سویا................................ 15
فصل دوم: بررسی منابع 2-1- کشت مخلوط.......................................... 17 2-1-1- عملکرد و اجزای عملکرد............................ 17 2-1-2- نسبت برابری زمین (LER)........................... 19 2-1-3- کنترل علفهای هرز................................. 22 فصل سوم: مواد و روشها 3-1- مکان و زمان اجرای طرح.............................. 25 3-2- ابعاد و مشخصات آماری طرح........................... 25 3-3- آماده‌سازی زمین..................................... 25 3-4- کاشت و داشت........................................ 26 3-5- نمونه‌برداری‌ها...................................... 26 3-5-1- صفات مورفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان زراعی 26 3-5-1-1- ارتفاع بوته.................................... 26 3-5-1-2- عملکرد بیولوژیک................................ 26 3-5-1-3- تعداد غلاف در بوته (برای سویا و لوبیا چشم بلبلی)26 3-5-1-4- تعداد دانه در غلاف (برای سویا و لوبیا چشم بلبلی)26 3-5-1-5- قطر طبق........................................ 26 3-5-1-6-تعداد دانه(برای آفتابگردان)..................... 26 3-5-1-7- تعداد دانه پر(برای آفتابگردان)................. 26 3-5-1-8- درصد پوکی دانه(برای آفتابگردان)................ 27 3-5-1-9- عملکرد دانه.................................... 27 3-5-1-10- شاخص برداشت................................... 27 3-5-1-11- وزن صد دانه................................... 27 3-5-2-صفات علف های هرز.................................. 27 3-5-2-1- تعیین گونه‌های علفهای هرز....................... 28 3-5-2-2- تعیین تراکم علفهای هرز......................... 28 3-5-2-3- تعیین وزن خشک علفهای هرز....................... 28 3-6-شاخص های ارزیابی کشت مخلوط.......................... 28 3-7- محاسبات آماری...................................... 29 فصل چهارم: نتایج 4-1- آفتابگردان......................................... 31 4-1-1- عملکرد دانه...................................... 31 4-1-2- قطر طبق.......................................... 33 4-1-3- ارتفاع بوته...................................... 33 4-1-4- شاخص برداشت...................................... 34 4-1-5- تعداد دانه....................................... 35 4-1-6- تعداد دانه پر.................................... 36 4-1-7- درصد پوکی دانه................................... 37 4-1-8- وزن صد دانه...................................... 38 4-1-9- عملکرد بیولوژیک.................................. 39 4-2- لوبیا چشمبلبلی..................................... 40 4-2-1- عملکرد دانه...................................... 40 4-2-2- تعداد غلاف در بوته................................ 42 4-2-3- تعداد دانه در غلاف................................ 43 4-2-4- وزن صد دانه...................................... 44 4-2-5- شاخص برداشت...................................... 45 4-2-6- عملکرد بیولوژیک.................................. 46 4-2-7- ارتفاع بوته...................................... 47 4-3-سویا................................................ 48 4-3-1- عملکرد دانه...................................... 48 4-3-2-تعداد غلاف در بوته................................. 50 4-3-3- تعداد دانه در غلاف................................ 50 4-3-4-وزن صد دانه....................................... 51 4-3-5-شاخص برداشت....................................... 52 4-3-6-عملکرد بیولوژیک................................... 52 4-3-7- ارتفاع بوته...................................... 53 4-4- تراکم و زیست توده علفهای هرز....................... 54 4-4-1- تراکم علفهای هرز پهن برگ......................... 54 4-4-2- تراکم علفهای هرز باریک برگ....................... 56 4-4-3- تعداد کل علفهای هرز.............................. 57 4-4-4- زیست توده علفهای هرز پهن برگ..................... 58 4-4-5- زیست توده علفهای هرز باریک برگ................... 59 4-4-6- زیست توده کل علفهای هرز.......................... 60 4-5- ارزیابی کشت مخلوط.................................. 62 4-5-1- نسبت برابری زمین (LER)........................... 62 4-5-1-1- LER جزئی آفتابگردان............................ 62 4-5-1-2- LER جزئی سویا.................................. 63 4-5-1-3- LER جزئی لوبیا چشم بلبلی....................... 64 4-5-1-4- LER کل......................................... 65 4-5-2- ضریب تهاجم (A)................................... 66 4-5-3- افت واقعی عملکرد (AYL).......................... 67 4-5-3-1- AYL جزئی آفتابگردان........................... 67 4-5-3-2- AYL جزئی لگوم................................. 69 4-5-3-3- AYL کل........................................ 70 4-5-4- نسبت رقابتی (CR)................................. 71 4-5-4-1- CR جزئی آفتابگردان............................. 71 4-5-4-2- CR جزئی لگوم................................... 72 4-5-5- سودمندی مخلوط (IA)............................... 73 4-5-5-1- IA جزئی آفتابگردان............................. 73 4-5-5-2- IA جزئی لگوم................................... 74 4-5-5-3- IA کل.......................................... 75 4-5-6- ضریب ازدحام نسبی (RCC).......................... 76 4-5-6-1- RCC جزئی آفتابگردان........................... 76 4-5-6-2- RCC جزئی لگوم................................. 77 4-5-6-3- RCC کل........................................ 78 4-5-7- مزیت پولی مخلوط (MAI)............................ 79 4-5-8- مجموع ارزش نسبی (RVT)............................ 80 4-5-9- شاخص بهره‌وری سیستم (SPI)......................... 81
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری 5-1- آفتابگردان......................................... 83 5-1-1- عملکرد دانه...................................... 83 5-1-2- قطر طبق.......................................... 83 5-1-3- ارتفاع بوته...................................... 83 5-1-4- شاخص برداشت...................................... 84 5-1-5- تعداد دانه....................................... 84 5-1-6- تعداد دانه پر.................................... 84 5-1-7- درصد پوکی دانه................................... 85 5-1-8- وزن صد دانه...................................... 85 5-1-9- عملکرد بیولوژیک.................................. 85 5-2- لوبیا چشمبلبلی..................................... 85 5-2-1- عملکرد دانه...................................... 85 5-2-2- تعداد غلاف در بوته................................ 86 5-2-3- تعداد دانه در غلاف................................ 86 5-2-4- وزن صد دانه...................................... 86 5-2-5- شاخص برداشت...................................... 86 5-2-6- عملکرد بیولوژیک.................................. 86 5-2-7- ارتفاع بوته...................................... 87 5-3-سویا................................................ 87 5-3-1- عملکرد دانه...................................... 87 5-3-2- تعداد غلاف در بوته............................... 87 5-3-3- تعداد دانه در غلاف............................... 87 5-3-4- وزن صد دانه...................................... 88 5-3-5- شاخص برداشت...................................... 88 5-3-6- عملکرد بیولوژیک.................................. 88 5-3-7- ارتفاع بوته...................................... 88 5-4- تراکم و زیست توده علفهای هرز....................... 89 5-4-1- تعداد کل علفهای هرز.............................. 89 5-4-2- زیست توده کل علفهای هرز.......................... 89 5-5- ارزیابی کشت مخلوط.................................. 89 5-5-1- نسبت برابری زمین (LER)........................... 89 5-5-1-1- LER جزئی آفتابگردان............................ 90 5-5-1-2- LER جزئی سویا.................................. 90 5-5-1-3- LER جزئی لوبیا چشم بلبلی....................... 90 5-5-1-4- LER کل......................................... 90 5-5-2- ضریب تهاجم (A)................................... 91 5-5-3- افت واقعی عملکرد (AYL).......................... 91 5-5-3- 1- AYL جزئی آفتابگردان.......................... 91 5-5-3-2- AYL جزئی لگوم................................. 91 5-5-3- 3- AYL کل....................................... 91 5-5-4-نسبت رقابتی (CR).................................. 92 5-5-4-1- CR جزئی آفتابگردان............................. 92 5-5-4-2- CR جزئی لگوم................................... 92 5-5-5- سودمندی مخلوط (IA)............................... 93 5-5-5-1- IA جزئی آفتابگردان............................. 93 5-5-5-2- IA جزئی لگوم................................... 93 5-5-5-3- IA کل.......................................... 93 5-5-6-ضریب ازدحام نسبی (RCC)........................... 93 5-5-6-1- RCC جزئی آفتابگردان........................... 93 5-5-6-2- RCC جزئی لگوم................................. 94 5-5-6-3- RCC کل........................................ 94 5-5-7- مزیت پولی مخلوط (MAI)............................ 94 5-5-8- مجموع ارزش نسبی (RVT)............................ 95 5-5-9- شاخص بهره‌وری سیستم (SPI)......................... 95 نیجه‌گیری نهایی.......................................... 96 پیشنهادات............................................... 97 فهرست منابع............................................. 99 فهرست اشکال عنوان شماره صفحه شکل 4-1- مقایسه میانگین عملکرد دانه آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشمبلبلی.......................................... 32 شکل 4-2 مقایسه میانگین قطر طبق آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 33 شکل 4-3- مقایسه میانگین ارتفاع آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 34 شکل 4-4- مقایسه میانگین شاخص برداشت آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................................... 35 شکل 4-5- مقایسه میانگین تعداد دانه آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................................... 36 شکل 4-6- مقایسه میانگین تعداد دانه پر آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 37 شکل 4-7- مقایسه میانگین درصد پوکی دانه آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 38 شکل 4-8- مقایسه میانگین وزن صد دانه آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................................... 39 شکل 4-9- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیک آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 40 شکل 4-10- مقایسه میانگین عملکرد دانه لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 42 شکل 4-11- مقایسه میانگین تعداد غلاف لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 43 شکل 4-12- مقایسه میانگین تعداد دانه در غلاف لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان........................................... 44 شکل 4-13- مقایسه میانگین وزن صد دانه لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 45 شکل 4-14- مقایسه میانگین شاخص برداشت لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 46 شکل 4-15- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیک لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان........................................... 47 شکل 4-16- مقایسه میانگین ارتفاع بوته لوبیا چشمبلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 48 شکل 4-17- مقایسه میانگین عملکرد دانه سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان........................................................ 48 شکل 4-18- مقایسه میانگین تعداد غلاف سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان50 شکل 4-19- مقایسه میانگین تعداد دانه در غلاف سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 51 شکل 4-20- مقایسه میانگین وزن صد دانه سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان........................................................ 51 شکل 4-21- مقایسه میانگین شاخص برداشت سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان........................................................ 52 شکل 4-22- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیک سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 53 شکل 4-23- مقایسه میانگین ارتفاع سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان 54 شکل 4-24- مقایسه میانگین تراکم پهن برگ‌ها در کشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی.................................. 56 شکل 4-25 مقایسه میانگین تراکم باریک برگ‌ها در کشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی.................................. 57 شکل 4-26- مقایسه میانگین تراکم کل علف های هرز درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................... 58 شکل4-27-مقایسه میانگین زیست توده پهن برگهای هرز درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................... 59 شکل4-28-مقایسه میانگین زیست توده باریک برگ های هرز درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیاچشم بلبلی..................... 60 شکل 4-29- مقایسه میانگین زیست توده کل علفهای هرز درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................... 61 شکل 4-30- مقایسه میانگین LER جزئی آفتابگردان درکشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................................... 63 شکل 4-31- مقایسه میانگین LER جزئی سویا درکشت مخلوط با آفتابگردان 64 شکل 4-32- مقایسه میانگین LER جزئی لوبیا چشم بلبلی درکشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 65 شکل 4-33- مقایسه میانگین LER کل درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 66 عنوانشماره صفحه شکل 4-34- مقایسه میانگین ضریب تهاجم (A) درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 85 شکل 4-35- مقایسه میانگین AYL جزئی آفتابگردان درکشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................................... 86 شکل 4-36- مقایسه میانگین AYL جزئی لگوم درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 87 شکل 4-37- مقایسه میانگین AYL کل درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 88 شکل 4-38- مقایسه میانگینCR جزئی آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشمبلبلی.......................................... 90 شکل 4-39- مقایسه میانگینCR جزئی لگوم در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی........................................ 90 شکل 4-40- مقایسه میانگینIA جزئی آفتابگرداندر کشت مخلوطبا سویا و لوبیا چشمبلبلی.......................................... 92 شکل 4-41- مقایسه میانگینIA جزئی لگوم در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی.......................................... 93 شکل 4-42- مقایسه میانگینIA کل در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی................................................ 94 شکل 4-43- مقایسه میانگینRCC جزئی آفتابگرداندر کشت مخلوطبا سویا و لوبیا چشمبلبلی.......................................... 95 شکل 4-44- مقایسه میانگینRCC جزئی لگوم در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی........................................ 96 شکل 4-45- مقایسه میانگینRCC کل در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی.......................................... 96 شکل 4-46- مقایسه میانگینMAIدر کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی................................................ 97 شکل 4-47- مقایسه میانگینRVTدر کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی................................................ 98 شکل 4-48- مقایسه میانگینSPIدر کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی................................................ 99
فهرست جداول عنوان شماره صفحه جدول 3-1- برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش.. 25 جدول 4-1- تجزیه واریانس میانگین مربعات صفات بررسی شده آفتابگردان در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................... 32 جدول 4-2- تجزیه واریانس میانگین مربعات صفات بررسی شده لوبیا چشم بلبلی در کشت مخلوط با آفتابگردان.............................. 41 جدول 4-3- تجزیه واریانس میانگین مربعات صفات بررسی شده سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان .......................................... 49 جدول 4-4- تجزیه واریانس میانگین مربعات صفات بررسی شده علف های هرز در کشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیاچشم بلبلی........... 55 جدول 4-5- تجزیه واریانس LER جزئی آفتابگردان درکشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 62 جدول 4-6- تجزیه واریانس LER جزئی سویا و لوبیا چشم بلبلی درکشت مخلوط با آفتابگردان.............................................. 63 جدول 4-7- تجزیه واریانس LER کل درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 65 جدول 4-8- تجزیه واریانس ضریب تهاجم (A) درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 66 جدول 4-9- تجزیه واریانس AYL جزئی آفتابگردان درکشت مخلوط با سویا و لوبیا چشم بلبلی......................................... 68 جدول 4-10- تجزیه واریانس AYL جزئی لگوم درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی....................................... 69 جدول 4-11- تجزیه واریانس AYL کل درکشت مخلوط آفتابگردان با سویا و لوبیا چشم بلبلی............................................... 70 جدول 4-12- تجزیه واریانس CR جزئی آفتابگردان و لگوم در کشت مخلوط با سویا و لوبیا چشمبلبلی........................................ 71 جدول 4-13- تجزیه واریانسIA جزئی آفتابگرداندر کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی................................... 73 جدول 4-14- تجزیه واریانسIA جزئی لگوم در کشت مخلوطبا سویا و لوبیا چشمبلبلی................................................ 74 جدول 4-15- تجزیه واریانس IA کل در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی................................................ 75 جدول 4-16- تجزیه واریانس RCC جزئی آفتابگردان،لگوم و کل در کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی..................... 77 جدول 4-17- تجزیه واریانس MAI، RVT و SPIدر کشت مخلوطآفتابگردان با سویا و لوبیا چشمبلبلی........................................ 79 فصل اول مقدمه و کلیات 1-1-مقدمه امروزه جهان با مشکل بزرگ رشد جمعیت مواجه است که یکی از پیامدهای آن کمبود غذا میباشد و تأمین غذای این جمعیت رو به رشد به بخش کشاورزی مربوط میشود. افزایش جمعیت سبب شده است تا کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات نباتی، فراورده‌های هورمونی و سایر عوامل خطرزا برای محیط‌زیست به صورت کنترل نشده و بیرویه به بخش کشاورزی وارد شوند تا این بخش بتواند به تقاضای رو به رشد مواد غذایی پاسخ دهد. در سالهای اخیر به علت مشکلاتی که در اثر کاربرد بیرویه مواد شیمیایی در کشاورزی و روشهای رایج تولید مواد غذایی بروز کرده است توجه مضاعفی به کشاورزی پایدار معطوف شده است (توحیدی نژاد و همکاران، 1383). کشاورزی پایدار (Sustainable Agriculture) نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. استفاده مناسب از عوامل محیطی و زارعی همراه با تغییر الگوی کشت، از جمله روشهای مدیریتی است که باعث بهبود عملکرد گیاهان زراعی و پایداری در کشاورزی خواهد شد. چند کشتی (Multiple Cropping) و کشت مخلوط (Intercropping) یکی از راه‌های رسیدن به کشاورزی پایدار (معافی و موکارلی، 2003؛ توحیدی نژاد و همکاران، 1383) و یکی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین عملیات مورد استفاده در سامانه‌های کشاورزی کم نهاده در بسیاری از مناطق جهان است (لیتورجدیس و همکاران، 2011). کشت مخلوط به روشی از کشت که بر مبنای استفاده حداکثر از پتاسل‌های محیطی، از طریق کشت توأم یا متوالی دو یا چند گیاه زراعی که از لحاظ زمان کاشت و برداشت و نحوه رشد متفاوت هستند اطلاق میشود. محققین بسیاری در مطالعات خود از دستیابی به عملکرد بیشتر به‌عنوان برتری‌های کشت مخلوط نسبت به کشت خالص اشاره داشته‌اند. از دلایل دیگر برتری نظام مخلوط نسبت به تک کشتی کاهش آفات و بیماریها، حفاظت خاک، بهبود راندمان استفاده از منابع (آب، عناصر غذایی و نور)، کاهش ریسک تولید و کاهش خسارت علفهای هرز است (بولسون، 1997؛ هیمس، 1999؛ ریجنتجس و همکاران، 1992). این سیستمهای زراعی همچنین ریسک تولید محصولات را چه به لحاظ تأثیر شرایط غیرقابل‌پیش‌بینی اقلیمی و چه شرایط پر نوسان بازار، کاهش داده و در مجموع به پایداری بیشتر سیستمهای معیشتی کشاورزی می‌انجامد (بهشتی و همکاران، 1389؛ اینال و همکاران، 2007). انتخاب گیاهان مناسب در کشت مخلوط از اهمیت خاصی برخوردار است. در طراحی یک نظام کشت مخلوط انتخاب نوع گونهها به نحوی که اثرات تکمیل‌کنندگی بر یکدیگر داشته باشند، شرط اصلی موفقیت میباشد که لازمه این کار شناخت کامل گیاه در ارتباط با نیازهای اکولوژیکی آن و نحوه واکنش آن به محیط است (موشاگالوسا و همکاران، 2008). معمولاً افزایش عملکرد در نظام کشت مخلوط، زمانی ایجاد میشود که گیاهان تشکیل‌دهنده مخلوط از نظر نحوه و میزان استفاده از منابع با یکدیگر کاملاً متفاوت باشند (بومن و همکاران، 2002). بر همین اساس استفاده از گونه‌های گیاهی با فنولوژی و خصوصیات مورفولوژیکی متفاوت که کمترین رقابت را در یک آشیانه اکولوژیکی ثابت چه از نظر عوامل محیطی چه از نظر زمان با هم ایجاد کنند گام مهمی در موفقیت کشت مخلوط محسوب میشود (موشاگالوسا و همکاران، 2008).
آفتابگردان، پنجمین گیاه مهم در تولید روغن خوراکی محسوب میشود و حدود 2/8% از کل تولید دانههای روغنی جهان را تشکیل میدهد (خواجه پور، 1383). بقولات نیز در جیره غذایی انسان، تغذیه دام و افزایش حاصلخیزی خاک نقش مهمی ایفا میکنند (نلسون و همکاران، 2003)، لذا استفاده از آنها در کشت مخلوط بسیار مفید خواهد بود. لوبیا چشم بلبلی از جمله حبوباتی است که در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری کشت و کار میشود و یک منبع تغذیه‌ای مهم به شمار می‌آید (سینگ و همکاران 1997). سویا نیز یکی از مهمترین گیاهان روغنی دنیاست و دانه خشک آن با داشتن 20-14% روغن و 40-30% پروتئین، اهمیت ویژه‌ای در تغذیه انسان، دام و طیور دارد (لطیفی، 1372). کنترل علفهای هرز به‌عنوان یکی از مزایای کشت مخلوط برشمرده شده است. علفهای هرز مهمترین عامل محدودیت در سیستمهای کشاورزی میباشند و اگر در مزارع کنترل نشوند، عملکرد گیاهان زراعی بسته به توان رقابتی آنها 100-10% کاهش مییابد (رحیمیان و شریعتی، 1378). در کشت مخلوط به‌دلایل مختلف از جمله افزایش پوشش گیاهی، افزایش رقابت، میزان و هجوم علفهای هرز به نحو بارزی کاهش مییابد. از این‌رو کشت مخلوط می‌تواند بطور قابل توجهی از میزان کاربرد علف‌کش‌ها بکاهد و این امر علاوه بر ارزش اقتصادی از اهمیت زیست‌محیطی بسزایی نیز برخوردار است. لذا با توجه به اهمیت کشت مخلوط در راستای تحقق اهداف کشاورزی پایدار و اهمیت گیاهان یادشده (لوبیا چشم بلبلی، سویا و آفتابگردان)، در این پژوهش به بررسی کشت مخلوط افزایشی لوبیا چشم بلبلی و سویا با آفتابگردان با تأکید بر کنترل علفهای هرز در این سیستم کشت پرداخت شده است.
1-2-فرضیات تحقیق 1- کشت مخلوط افزایشی آفتابگردان با لوبیا چشم بلبلی و سویا نسبت به تککشتی کارآمدی بالاتری دارد. 2- لوبیا چشم بلبلی به دلیل سرعت رشد بالاتر نسبت به سویا در مدیریت علفهای هرز آفتابگردان، موثرتر خواهد بود. 3- علفهای هرز از تنوع و تعداد کمتری در تیمارهای کشت مخلوط (به‌خصوص در تراکم‌های بالاتر لوبیا چشم بلبلی و سویا) در مقایسه با کشت خالص برخوردار خواهند بود.
1-3- اهداف تحقیق 1- مقایسه کارایی گیاهان لوبیا چشم بلبلی و سویا در کشت مخلوط با آفتابگردان در مدیریت علفهای هرز آفتابگردان 2- بررسی عملکرد و اجزاء عملکرد گیاهان لوبیا چشم بلبلی، سویا و آفتابگردان در کشت مخلوط لوبیا چشم بلبلی و سویا با آفتابگردان 3- تعیین مناسب‌ترین تراکم گیاهان لوبیا چشم بلبلی و سویا در کشت مخلوط افزایشی با آفتابگردان در کنترل موثر علفهای هرز 1-4-کلیات 1-4-1- کشاورزی پایدار چند کشتی و کشت مخلوط، یکی از راه‌های رسیدن به کشاورزی پایدار است. عملکرد بیشتر بدون افزایش نهاده‌های کشاورزی، کنترل طبیعی علفهای هرز، ایجاد خرد اقلیم (Microclima) مناسب، کاهش خطرات آفات و بیماریها همگی از مزایایی هستند که پایداری کشت مخلوط را تایید می‌نماید (مظاهری، 1366). کشت مخلوط بعنوان نمونه‌ای از نظامهای پایدار در کشاورزی اهدافی نظیر ایجاد تعادل اکولوژیک، بهره‌برداری بیشتر از منابع، افزایش کمیت و کیفیت محصول و کاهش خسارت آفات، بیماریها و علفهای هرز را دنبال میکند (لیتورجیدیس و همکاران، 2007). به علاوه این نظامها برخلاف نظامهای تک کشتی در راستای اصول اکولوژیک پیش میروند و در صورت بهره‌گیری مؤثر و گسترده از آنها ثبات و پایداری نظامهای کشاورزی بویژه در شرایط کم نهاده افزایش مییابد (اوفوری و استرن، 1987؛ جوانشیر و همکاران، 1379). علت افزایش محصول در کشت مخلوط، استفاده بیشتر از عامل‌های محیطی مانند آب، مواد غذایی و نور است (مظاهری، 1377). 1-4-2-کشت مخلوط زراعت مخلوط یکی از ارزانترین و قابل دسترسترین روشها برای افزایش تولید محصولات زراعی است. بسیاری از کشاورزان جهان از این موضوع آگاهی دارند و آن را مورد استفاده قرار میدهند. در برزیل 67 و 68% از کشاورزانی که به‌ترتیب لوبیا و ذرت کشت میکنند، از سیستمهای زراعت مخلوط استفاده میکنند (کوچکی و همکاران، 1385). بر اساس پیشبینی فرانسیس (1996)، 60% ذرت و 80% لوبیای کشت شده در مناطق گرمسیری آمریکای لاتین بهصورت زراعت مخلوط انجام میشود. زراعت مخلوط در آفریقا بعنوان رایجترین سیستم کشت است. بعنوان مثال، 92% لوبیا چشمبلبلی، 95% بادام زمینی (Arachishypogaea)، 89% ارزن (Panucummiliaceum) و 75% ذرت کشت شده در نیجریه بصورت زراعت مخلوط است. با وجود اینکه زراعت مخلوط عموماً در مزارع کوچک و با حداقل مکانیزاسیون و پیشرفت‌های فناوری انجام میشود، اما برتری عملکرد در زراعت مخلوط به هیچ وجه به این شرایط محدود نمیشود (کوچکی و همکاران، 1385). 1-4-3-تاریخچه کشت مخلوط در ابتدای تاریخ زراعت، مزارع بصورت چند کشتی بوده و حداقل این است که علفهای هرز همراه گیاه اصلی رشد میکنند. اگرچه علفهای هرز باعث کاهش محصول میگردند، ولی گاهی اوقات باعث انتقال ژن (Geneflow) مفید به گیاه اصلی شده و نیز زمانی خود علفهرز به‌عنوان گیاه اصلی شناخته میشود. مثلاً چاودار (Secale cereale) و یولاف که ابتدا از علفهای هرز مزارع گندم و جو خاورمیانه و اروپای شرقی شمرده میشدند، امروزه جزء گیاهان زراعی غلات محسوب میشوند (مظاهری، 1377). پایهگذاری کشاورزی مدرن تککشتی بر اساس استفاده از حداکثر نهادهها در یک مدت کوتاه صورت گرفته است. تأکید بر صرفهجویی در مصرف انرژی و کاهش تلفات آن به بکارگیری منابع قابل دسترس طبیعی دارد (غدیری، 1381) و به جای این طرز فکر که اهداف بوم شناختی و اقتصادی با یکدیگر در تعارض میباشند، به این نکته توجه دارند که نظامهای اقتصادی بر نظامهای حامی حیات اکولوژیک خود متکی هستند و اندیشه مکمل بودن سرمایه طبیعی و سرمایه بشری را ترویج میکنند (نوجوان، 1380). رویش گیاهان بصورت توأم سابقه طولانی داشته و احتمالاً تاریخ آن به نخستین دوره‌هایی که بشر با کشاورزی آشنا گردیده بر میگردد. کشت گیاهان زراعی بصورت توأم از مناطق استوایی شروع شده است. ناحیه آمازون و حوضه رودخانههای زهکشی‌شده منطقه Orinocoبه‌عنوان یک مرکز زراعت چندکشتی، مرکب از گیاهان غدهای و دانهای شناسایی شده است و با افزایش ارتفاع از سطح دریا در مناطق استوایی تعداد گونه‌های ترکیب‌شونده در مخلوط کاهش مییابد (مظاهری، 1377). کشاورزی سنتی ایران بر پایه استفاده حداکثر از عوامل محیطی بوده و استفاده از روابط بین گیاهان و مبارزه با آفات و بیماریها به کشت مخلوط مبادرت میورزیدند. در همین زمینه ستوهیان (1370) به چند مورد از این نوع زراعت اشاره میکند: بعنوان مثال برای تولید خربزه (Cucumismelo) آن را میان ریشههای خارشتر (Alhagi camelorum) می‌کاشتند.خارشتر با داشتن ریشههای عمیق از آب‌های تحت‌الارض استفاده کرده و با کمک این رطوبت بذر خربزه نیز سبز میشد. کشاورزان ایرانی معتقدند که بین بعضی از گیاهان رابطه عاطفی خاص وجود دارد و این گیاهان در جوار یکدیگر محصول بیشتری تولید میکنند. مثلاً کاشت یونجه و جو و کشت بذر خیس شده درخت سرو (Cupressussempervirens) در مزرعه غلات باعث ازدیاد کیفی و کمی هر دو گیاه میشود (مظاهری، 1377).
1-4-4-چند کشتی چند کشتی و یا به عبارتی دیگر کشت مخلوط، عبارت از تولید دو یا چند محصول بطور همزمان در یک قطعه زمین است که به منظور افزایش نسبت برابری زمین انجام میگیرد و نشان میدهد طبیعت همواره ترکیب گونهها را بر تکگونهای ترجیح میدهد (باومن و همکاران، 2002). این مطلب منطبق با تعریفی از توسعه پایدار است که میگوید: توسعه پایدار، توسعهای است که نیازهای حال حاضر را برآورده کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را در برآوردن نیازهای خود به مخاطره اندازد (راشد محصل و حسینی، 1386).
1-4-5-انواع روشهای چند کشتی 1-4-5-1-چند کشتی متوالی(Sequential Cropping) در این نوع زراعت گیاهان مختلف در یک سال زراعی بطور متوالی کاشته میشوند. در این الگو هر گیاه پس از برداشت گیاه قبلی کاشته میشود. افزایش محصول در این سیستم فقط در بعد زمان است و هیچ نوع رقابتی بین گیاهان وجود ندارد (آلتری و لیبمن، 1994).
1-4-5-2-کشت دوگانه (Dobble Cropping) کاشت دو گیاه در یک سال زراعی و یک قطعه زمین بطور پیدرپی، مانند کاشت سویا بعد از برداشت گندم (کاویجلیا و همکاران، 2004)، کاشت ذرت زودرس بعد از برداشت گندم و یا جو و یا کشت شبدر برسیم (Trifolium alexandrium) بعد از برداشت برنج در گیلان و مازندران (مظاهری، 1377). 1-4-5-3-کشت سهگانه (Tripple Cropping) کاشت سه گیاه بطور متوالی در یک سال زراعی و در یک قطعه زمین، مانند کاشت برنج، بادام زمینی، و برنج آپلند در جنوب هندوستان یا ذرت علوفه‌ای، ماش (Vigna radiate) و لوبیا چشم بلبلی (مظاهری، 1377).
1-4-5-4-کشت چهارگانه کشت پیدرپی چهار گیاه در یک سال زراعی و یک قطعه زمین، مانند برنج در مناطق حاره (مظاهری، 1377). 1-4-5-5-چندکشتی همزمان (SimultaneousMultiple Cropping) گیاهان مختلف نسبتاً همزمان در یک قطعه زمین و در یک سال زراعی کشت میشوند و لزومی ندارد که تاریخ کاشت و برداشت کاملاً همزمان باشند، بلکه گیاهان کاشته شده در بیشتر دوره رویش با یکدیگر همزمان هستند (پالچامی، 1997). 1-4-5-6-کشت درهم (Mixed cropping) در این نوع کشت دو یا چند گیاه در یک قطعه زمین بطور همزمان غیرردیفی و به صورت دست‌پاش کاشته میشوند (جوانشیر و همکاران، 1379). 1-4-5-7-کشت مخلوط ردیفی (Row Intercroppin) در این روش حداقل یکی از گیاهان در ردیفهای منظم و مشخص کاشته شده و گیاهان دیگر ممکن است بصورت ردیفی و یا روی ردیف و یا تصادفی با گیاه اول همزمان کشت شوند (ذاکری، 1383). 1-4-5-8-کشت مخلوط نواری (Strip Intercroppin) پرورش همزمان دو یا چند گیاه زراعی در نوارهای مختلف با عرض کافی که کشت و کار جداگانه هر یک عملی بوده و محصولات از نظر زراعی اثر متقابل داشته باشند. این نوع کشت مخلوط در سیستمهای بسیار مدرن، به ویژه در نقاطی که از ماشینهای کشاورزی زیاد استفاده میشود (لسونگ و فرانسیس، 1999). 1-4-5-9-کشت راهرویی یا جنگل زراعی (Agroforestry) تلفیق محصولات علفی با درختان در یک زمین مشخص به منظور بهینه کردن تولید چند منظوره و قرار دادن آن در یک عملکرد پایدار را جنگل زراعی گویند که شامل باغات خانگی، جنگل‌کاری در اراضی زراعی، روشهای تلفیقی جنگل با مرتع و زراعت با مرتع و جنگل میباشد (ذاکری، 1383).
1-4-5-10-کشت تأخیری (Delay cropping) پرورش دو یا چند محصول زراعی که در مراحلی از دوران حیاتی در کنار هم رشد میکنند (واندمیر، 1992). بعبارت دیگر رشد دو یا چند گیاه زراعی بطور همزمان در خلال بخشی از چرخه زندگی گیاه دیگر را کشت تاخیری گویند (ذاکری، 1383). 1-4-6- مزایایکشتمخلوط 1-4-6-1- افزایشعملکرددرواحدسطح نظامکشتمخلوط باافزایشتعدادگونه‌ها دردرواحدسطح،به‌عنوانیکراه حلبرای افزایشتولیددرکشاورزیپیشنهادشدهاست (برومر،1998). ازبهترین فوایدکشتمخلوطافزایشتولیددرواحدسطحنسبتبهتک کشتی،به‌دلیلاستفادهبهتراز عواملمحیطیمانندنور،آبوموادغذاییموجوددرخاکاست )بانیکوهمکاران، 2006). افتخارینسب (1390)درپژوهشینشاندادکهعملکردنخوددرکشتمخلوطباعدسو کدویکاغذیبطور معنی‌داریافزایشداشتهاست. ویافزایشتولیددرچندکشتینسبتبه تک کشتیرابهوجوداختلاف‌های مرفولوژیکونیازهایغذاییمتفاوتگیاهانودرپی آن بهره‌گیریبهترازعواملمحیطیمانندنور،آبوموادغذاییموجوددرخاکنسبتدادهاست. در تحقیقینشاندادهشدهاستکهکشتمخلوطلگومبایکگراسباعثافزایشعملکردمادة خشکنسبتبهتک کشتیگردید (سنگال، 2003).درکشتمخلوطگراسباگلومبهخاطر استفادهبهترازنورواستفادهازنیتروژنتولیدشدهبهوسیلهلگومتوسطگراس،عملکردکشت مخلوطنسبتبهتک کشتیافزایش مییابد (قمروهمکاران، 1999).
1-4-6-2- بهبودکیفیمحصول هدفآزمایش‌هایکشتمخلوطبهویژهمخلوطگیاهانعلوفه‌ای،افزایشعملکرددرواحد سطحوکیفیتمحصول می‌باشدوبیشترآزمایش‌های کشتمخلوطشاملگیاهانتیرهبقولاتو غلاتاست. درکشتمخلوطلگوم‌ها باهرگیاهینیتروژنتثبیتشدهبوسیلهلگومتوسطگیاه دیگرجذب می‌شودوترکیباتنیتروژنی آن افزایش مییابد(لانگوهمکاران،2001). هاگارد-نیلسونوهمکاران (2006)،درمطالعاتخودرویکشتمخلوطبرخیگیاهانبابقولات اظهارداشتندکهتثبیتنیتروژنتوسطاعضایخانوادةبقولاتباعثافزایشحاصلخیزیخاک میشود. درپژوهشیکهتوسطظریف‌پوروهمکاران (1389)، رویکشتمخلوطنخود (Cicer arietinum)وزیرهسبز (Cuminum cyminum) انجامشد،مشخصگردیدکهکشتمخلوطباعثافزایشدرصدنیتروژندرزیرهشد،که نشان دهنده آن استکهنخودبهجذببهترنیتروژنتوسطزیرهکمک میکند. پرینودودیت (2005)، نشاندادندکهکشتمخلوطگندموباقلاموجبافزایشمیزانپروتئیندانهگندماز11 درصددرتک کشتیبه13درصددرکشتمخلوطشدهاست.
1-4-6-3-ثباتعملکردوکاهشخطراتاحتمالی ازدیگرمزایایکشتمخلوط،ثباتعملکردوکاهشخطراتاحتمالیدربرابرشرایطنامساعد محیطیاست. بطورکلیسیستم‌های متنوعازثباتبیشتریبرخوردارندوکمتردستخوش تغییرات میشوند (واندرمیر، 1992). عملکردکشت‌های خالصبهویژهدرمناطقیباشرایط نامطلوبآبوهوایی،اقتصادیوشیوعآفاتوبیماری‌ها ازثباتبسیارکمیبرخوردارهستند. ارزیابیعملکردمحصولدر94آزمایشدررابطهباکشت‌های خالصومخلوطلپههندیو سورگوم نشان می‌دهدکهکشتخالصلپههندیدرهر 5سالوکشتمخلوط آن درهر30 سالیکبارباشکستمواجه میشود (رائو و ویلی، 1980).
1-4-6-4- حداکثراستفادهازمنابعموجود درکشتمخلوط،منابعبطور موثرتریدرزمانومکانمورداستفادهمحصولاتقرار میگیرد. درمناطقیکهکشتمخلوطمتداولاست،باتوجهبهنیازهایخاصگیاهان ترکیب شونده،میکروکلیمایموجوددرفضاهایخالیبینردیف‌ها وبینبوته‌ها بهترموردبررسی قرار می‌گیرند (مظاهریوآقاعلیخانی، 1377).اینامرناشیازاختلافاتارتفاعگیاهان،نحوه قرارگیریاندام‌ها ونیازهایغذاییمتفاوت آن‌هاست (یانوسا، 1990).درآزمایشیکهتوسطلانگ و همکاران (2001)،صورتگرفتمشاهدهشدکهدرکشتمخلوطگندموسویاجذبنیتروژن، فسفروپتاسیمدرسطحمشخصیاززمینبیشترازمیزانجذبآنهاتوسطهریکازکشت‌های خالصاست.درآزمایشدیگرتوسطونزیوهمکاران (2004).مشاهدهشدکهدرکشتمخلوط باقلاوذرتراندمانمصرفنیتروژنوفسفرنسبتبهتک‌کشتیآنهابالارفتواستفادهبهینهاین دوگیاهزراعیازاینمنابعموجبافزایشحاصلخیزیخاکوکاهششستشویآنهاگردید. همچنیندراینآزمایشمشاهدهشدکهدرکشتمخلوطذرتباباقلامیزانفسفرقابلدسترس درخاکبالارفت،زیراباقلاباتثبیتنیتروژنوپایینآوردنH+ در pHهایبالاموجبآزادسازی فسفرنامحلولخاکشدهومقدارفسفرقابلدسترس آن رابالا می‌بردواینعملموجبافزایش عملکردذرتشدهاست.
1-4-6-5- بهبودحاصلخیزیخاک نیازروزافزونبهموادغذاییمستلزمافزایشسطحزیرکشتوافزایشعملکرددرواحدسطح می‌باشدکهدرهردوموردامکانفرسایشآبیوبادیموجود میباشد (مظاهری،1373). ازطریق تغییرالگویبهره‌برداریاززمین،نظیرتبدیلسیستمکشتتناوبیبهانواعسیستم‌های کشاورزی پایدار،می‌توانشدتودامنهگسترشجنگل‌زداییوتخریبخاک‌ها رامحدودکرد. توسعه سیستمهای فشردهبقولاتبهجایسیستم‌های برخوردارازآیش‌های طولانیمدتوفاقدمدیریت، حاصلخیزیخاکراافزایش میدهد (مظاهریوآقاعلیخانی،1377).درکشتمخلوطحجم بیشتریازخاکمورداستفادهقرار می‌گیردوازطرفدیگربقایایگیاهیکهدرایننوعزراعت درخاکباقی می‌ماند،بیشترومتنوع‌تراست. بنابراینهوموسوموادغذائیبیشتریدرخاک فراهمشدهوخاکحاصلخیزتر میشود (آبراهاموسینگ،1984).چنانچهکهدرکشتمخلوطاز گیاهانلگومینوزاستفادهگردد، اینگیاهاننیتروژنهواراتثبیت مینمایند،کهمقداریاز آن در همانفصلرشددردسترسگیاهمجاورومقدارینیزدرکشتبعدیدردسترسگیاهبعدیقرار خواهدگرفت. برخیازگیاهانباتبدیلترکیباتغیرمحلولدرخاکبهحالتمحلولباعث حاصلخیزیخاک میگردند (رحمانی،1383).نخودبه‌عنوانلگومدرکشتمخلوطباغلاتمیزان فسفرمحلولدرخاکراافزایش می‌دهدوشرایطبهتریازنظرجذبفسفردرخاکفراهم میکند، علاوهبراینبه‌دلیلساختارمتفاوتریشه‌ها وافزایشحجمریشه‌ها درواحدسطح،تعداد میکوریزایموجوددرخاکافزایش مییابد (مظاهری، 1377).بقولاتبانفوذریشه‌های خودبه اعماقخاکموجبتکثیروتقویتمیکروارگانیسم‌ها وافزایشحجمخاکگشتهوازنظراصلاح خاکوتنظیماسیدیتهخاکمفیدوموثرند (برانتوزنتنر،1995).
1-4-6-6- حفاظت از باد و سرما در کشت مخلوط گیاهان با ارتفاع متفاوت گیاه پا بلند نقش بادشکن برای گیاه پاکوتاه و ضعیف ایفا میکند به‌عنوان مثال در آمریکا گیاه آفتابگردان به‌عنوان بادشکن به صورت مخلوط نواری با محصولاتی نظیر سویا یا چغندرقند کشت میگردد (ابدالی مشهدی، 1375). کشت مخلوط در کاهش سرما نیز نقش مهمی دارد. در کشت مخلوط لگوم و گراس، گراس‌ها مانع سرمازدگی لگوم‌ها میشود و در نتیجه در فصل بهار لگوم‌های مخلوط در مقایسه با لگوم‌های خالص رشد رویشی خود را زودتر آغاز مینمایند در این زمینه می‌توان به کشت یونجه و جو در ایران اشاره کرد (مظاهری، 1364).
1-4-6-7- حفاظت از گرما و نور شدید هوای خیلی گرم باعث کاهش عملکرد گیاهان حساس به گرما میشود. در این حالت با کشت گیاهان حساس در جوار گیاهان مقاوم به گرما محیط مناسبی برای رشد و نمو این گیاهان فراهم شده و در نتیجه عملکرد افزایش مییابد برای مثال می‌توان از کشت مخلوط سویا و لوبیا با نیشکر در پرتوریکو و یا کشت مخلوط بادام زمینی و سورگوم در مناطق گرم نام برد (مظاهری، 1364). پاوار (1982) گزارش داد که کشت مخلوط دو ردیف بادامزمینی در بین ردیفهای سورگوم باعث افزایش عملکرد دانه و علوفه سورگوم و همین‌طور افزایش عملکرد بادامزمینی (افزایش تعداد غلاف) میگردد.
1-4-6-8- افزایش پروتئین محصول هنگامی‌که اجزاء یک مخلوط را گیاهان لگوم و گراس تشکیل میدهند در اکثر موارد میزان پروتئین آنها نسبت به تک کشتی افزایش مییابد یکی از دلایل مهم این مسئله استفاده بهینه از نیتروژن خاک و هوا میباشد. در رابطه با کشت گیاهان غیر لگوم با یکدیگر نیز افزایش پروتئین مشاهده میشود، زیرا در این صورت بر اثر یک رقابت مثبت گیاهان از نیتروژن خاک و سایر منابع رشد حداکثر استفاده را مینمایند (مظاهری، 1364). ابدالی (1375) طی تحقیقی در رابطه با مخلوط ذرت و آفتابگردان علوفه‌ای بیشترین عملکرد پروتئین علوفه را در نسبت 75 درصد آفتابگردان و 25 درصد ذرت معادل 2471 کیلوگرم در هکتار بدست آورد.
1-4-6-9- قیم شدن برای گیاه همجوار کشت گیاهان بالا رونده همواره مشکلاتی را برای کشاورزان ایجاد میکند و کشت گیاهانی که دارای ساقه محکم باشند می‌تواند به‌عنوان قیم برای گیاه بالارونده عمل کنند (موتا و همکاران، 1980). کشت مخلوط لوبیا رونده در سورگوم در شمال برزیل تائیدی بر این مزیت است (مظاهری، 1373).
1-4-6-10- کاهش نفخ دام‌ها یکی از مشکلات دامداران در هنگام چرای دام‌ها، ایجاد نفخ به هنگام تغذیه علوفه میباشد. یکی از راه‌های جلوگیری از ایجاد نفخ در دام‌ها ایجاد چراگاه‌های مخلوط میباشد که در ترکیب آنها 50 درصد یا کمتر گیاهان خانواده لگومینوز وجود داشته باشد به‌عنوان مثال خطر نوع مخلوط شبدر و تیموتی (Timothy) کمتر از شبدر خالص است (مظاهری، 1364؛ کریمی، 1369).
1-4-6-11- استفاده بهینه از زمین‌های غیر مکانیزه می‌توان از زراعت مخلوط در مناطقی مثل زمین‌های باتلاقی، مناطق سیلاب‌خیز، مزارع و باغهای کوچک که ماشین‌آلات کشاورزی قادر به فعالیت نیستند نتیجه بهتری نسبت به تک کشتی گرفت (مظاهری، 1364). 1-4-7-2- اثراتسوءترشحاتریشه‌ای (دگرآسیبی) ترشحاتریشه‌اییکگونهممکناستاثراتمنفیرویگونهمجاورخودداشتهباشد. انتخاب گیاهانبایکسیستممدیدیتیصحیحبهتراستبهسمتیهدایتشودکهترشحاتریشه‌ایاثر مثبتروییکدیگرداشتهباشند (مظاهری، 1373 ؛کوچکی،1375).
1-4-7-3- محدودیتکاربرد ادواتکشاورزی یکیازمشکلاتعمدهکشتمخلوطاستفادهازماشین‌های کشاورزیموجوداست.امروزه اکثرماشین‌ها جهتعملیاتکاشت،داشتوبرداشتگیاهانویژهایطراحیوساختهشده‌اند،که کاربردکمتریدرکشت مخلوطدارند(مظاهری،1373).
1-4-8- عواملموثردرکشتمخلوط برایرسیدنبهعملکردمطلوبوبهحداقلرساندنرقابت‌های درونگونه‌ایوبرونگونه‌ای بایدمواردزیررادرنظرگرفت: 1-4-8-1- تراکمگیاهی تراکممطلوبدرکشتمخلوطباتراکممطلوبدرکشتخالصمتفاوتاست(مظاهری،1373). بطور کلیعقیدهبرایناستکهبهمنظورثابتنگهداشتنعملکرددرکشتمخلوط، تراکمبایدبیشترازتراکممطلوبدرکشتخالصباشد.اینامرازبهره‌برداریبهینهاجزایمخلوط ازمنابعمحیطیورقابتدرجذبآب،موادغذاییونورناشی میشود (مجنونحسینی،1375).کشتمخلوطلوبیاوذرتباتراکممناسبکاشت،عملکرددانهذرتو لوبیاچشمبلبلیراافزایش داد (لیبمنودایک،1993).درکشتمخلوطذرتوسویا،عملکردسویادرتراکم‌های بالابه حدیبودکهکاهشعملکردسویاراجبرانکرد. فلوووروس(1992)گزارشکردندکهباافزایشتراکمسورگومعلوفهایازعملکردسویاکاسته شد. درپژوهشدیگریمشخصگردید،کهباافزایشتراکمسورگوم از 2/0 تا 6/6 بوته در هر متر ردیفی سویا، عملکرد آن 6 تا 66 درصد کاهش یافت (چانل،1986). 1-4-8-2- آرایشفضایی نحوهقرارگرفتنبوته‌ها درمزرعهیابهعبارتیفضاییکبوتهنسبتبهبوته‌های مجاورآرایش فضایینامیده میشود. اگرچهآرایشفضاییبهتراکمبستگیدارد،ولیمیزاندوریونزدیکی گیاهانازیکدیگرقابلتغییراستومی‌توانگیاهانرابهصورتچندردیفمتفاوتکشتکرد کهدراینصورتفاصلهگیاهانتغییریافتهولیتراکمگیاهانتغییرنمی کند (کوچکیوهمکاران،1385).
1-4-8-3- ویژگی‌های گیاهی تفاوت‌های فیزیولوژیکیموجوددرگیاهانزراعیدرکشتمخلوط،عاملموثریدرعملکرد گیاهانزراعیبهحساب می‌آید.تفاوت‌های مورفولوژیکیدربینریشهگیاهانزراعیوترکیبآنها درکشتمخلوط (ترکیبریشهافشانباعمودییاترکیبریشه‌های سطحیباعمقی) می‌تواندقدرتبهره‌برداریسیستمراازمنابعآبیوعناصرخاکراافزایشدادهوعملکردرابهبود بخشد (پیرزاد،1378). درواقعدرکشتمخلوطاستفادهبهینهازمنابعمحیطیمانندآب،نور،خاکوموادغذایی بهاختلافارتفاع،نحوهقرارگرفتناندام‌های هواییوزیرزمینیونیازهایمتفاوتگیاهاننسبت داده میشود (هاشمیدزفولیوهمکاران،1374).کشتمخلوطزمانیسودمنداستکهعملکرد دانهمخلوطبیشترازتککشتیباشد. اضافهعملکردبدستآمدهرا می‌توانبهاستفادهبهتراز منابعموجودتوسطگیاهواختلافمرفولوژیکبینآنهاوکمتربودنعلف هرزدرسیستمکشت مخلوطنسبتداد (حمایتیوهمکاران،1381).
1-4-8-4- زماننسبیکاشت زمانکاشتمعمولابراساسمیزاندرجهحرارتیمشخص می‌شودکهجوانهزدن،سبزکردن ورشدگیاهراتضمیننماید (مظاهری،1373).ولیتعیینزماننسبیکاشتهریکازاجزای مخلوطمهم‌ترازکشتخالصاست (فیشر،1977).
1-4-9- سیستمهای کشتمخلوطبرخوردارازلگوم ترکیببقولاتباگونه‌های گیاهیدیگراحتمالامتداول‌ترین نوعکشتمخلوطگیاهان یکسالهاستواغلبفرضبر آن استکهوجودبقولاتفراهم کنندهنیتروژنبرایاینروشاست (ویلیوهمکاران،1983).لگوم‌ها یکیازمهم ترین منابعغذاییسرشارازپروتئین (18 تا 32 درصد)هستند.علاوهبراینبذوررسیدهوخشکحبوباتدارایارزشغذاییزیادوقابلیت نگهداریخوبیهستند (باقری و همکاران،1380).لگوم‌ها باریشه‌های عمیقخودآبوعناصرغذاییرااز لایه‌های عمیق ترخاکتخلیهکردهوازاینطریقبازچرخعناصرآبشوییشدهبهسطحخاک صورت میگیرد.همچنیناینگیاهاندارایقابلتتثبیتنیتروژناتمسفریهستند.مقدارنیتروژنتثبیتشدهتوسطبقولاتدرکشتمخلوطغلات-بقولاتبهگونهگیاهی،مورفولوژی،تراکمبقولات درمخلوط،نوعمدیریتوتواناییرقابتیدوگروهگیاهیبستگیدارد (اوفوریواسترن،1987). در سیستمهای کشتمخلوط،هدررفتآب،فرسایشخاکوآبشوییعناصرغذاییبه‌دلیلایجاد پوششگیاهیمناسبدرسطحخاکوبهبودساختمانخاککاهش مییابد.برخیازلگوم‌ها با تبدیلترکیباتغیرمحلولدرخاکبهحالتمحلولباعثحاصلخیزیخاک میگردند. به‌عنوان مثالنخودولوبیایمصریمیزانفسفرخاکراافزایشدادهوچنانچهاینگیاهانباگیاهمناسب دیگریکشتشوند،شرایطجذبفسفررادرخاک،بهترفراهممی‌نمایند.همچنینبااستفادهاز لگوم‌ها درکشتمخلوطمی‌توانمضراتریشه‌ایبرخیازگیاهانراخنثینمود. مثلاًریشه‌های سورگومباعثتضعیفساختمانخاک میشود. درحالیکهسویاحالتفیزیکیخاکرااصلاح کردهو آن رانرمنگه می‌دارد.بنابراینکشتمخلوطایندوگیاهدرحفاظتخاکنقشمهمی دارد (رحمانی،1383).
1-4-10- گیاهان مورد مطالعه 1-4-10-1- آفتابگردان 1-4-10-1-1- منشا و اهمیت دانههای روغنی بعنوان یکی از منابع عظیم انرژی و پروتئین شناخته میشوند. این گیاهان نه تنها در تغذیه انسان و دام نقش اساسی و تعیین کننده‌ای دارند، بلکه گردش چرخه‌ای صنعت و اقتصاد تعدادی از کشورها به آنها وابسته است. آفتابگردان از مهمترین دانههای روغنی در ایران و جهان و یکی از چهار گیاه روغنی عمده جهان (سویا، کلزا، آفتابگردان و بادامزمینی) میباشد. آفتابگردان زراعی(Helianthusannuus L.) از دانههای روغنی مهم در کشاورزی و صنعت میباشد. خاستگاه آفتابگردان منطقه غرب آمریکای شمالی، بین شمال مکزیک و نبراسکا میباشد. قابلیت کشت این گیاه در محدوده وسیعی از خاکها و شرایط اکولوژیکی، سادگی استخراج روغن و کیفیت فوقالعاده روغن به‌دلیل خاصیت ضد کلسترول از جمله مزایای دیگر آفتابگردان به شمار میروند (میرشکاری، 1377). خاستگاه آفتابگردان زراعی منطقه غرب آمریکای شمالی، بین مکزیک و نبراسکا میباشد. این گونه در مقایسه با 50 گونه دیگر، بیشترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است. گونه‌های وحشی آفتابگردان در 66% اراضی این کشور می‌رویند. این گیاه سمبل ایالت کانزانس محسوب میشود. قدیمی‌ترین کاوش‌های باستان شناسی مبنی بر پیدایش طبق و بذر آفتابگردان، مربوط به نیومکزیکووکلورادو بوده که به حدود2500 سال قبل از میلاد بر میگردد. این دانه روغنی در سال 1510 میلادی توسط اسپانیائی‌ها به اروپا برده شد و تا اواخر قرن 16،آفتابگردان به‌عنوان گیاه زینتیسراسر اروپای غربی و شرقی تا انگلستان را فرا گرفت. استخراج روغن از دانه آفتابگردان طی سال 1716 در روسیه عملی گردید واز سال 1829 تولید انبوه از این دانه روغنی شروع شد. آفتابگردان با۴۰تا۵۰ درصدروغنو۱۵تا۲۱درصدپروتئین،نقشبسزایی درتامینروغنجهانیدارد(آئین، ١٣٧٥). به علت رشد جمعیت و افزایش مصرف روغن، در سالهای آینده این مقدار به مراتب افزایش خواهد یافت. ویژگی‌هاییکهآفتابگردانرادرمیانسایرگیاهان روغنیمتمایز می‌کندعبارتنداز : بالابودندرصد روغندرارقاماصلاحشدهتاحدود50درصدوزندانه 2- کیفیتعالیروغنوبالابودندرصداسیدهایچرب غیراشباعشدهدرترکیب آن 3- کوتاهبودندوره رشد4- سازگاریوسیعباشرایطمختلفآبو هواییو عرض‌هایجغرافیای 4- قابلیتکشتمکانیزه 5- تحملنسبیبهتنشهایمحیطیبهویژهتنشخشکیو قدرتتجدیدقواوبازسازیگیاهپسازرفعتنش. این ویژگی‌ها باعثشدهاستکهاینگیاههمبه‌صورت آبیوهمدیمکشتشود (عرشی، 1373). 1-4-10-2- لوبیا چشمبلبلی لوبیا چشمبلبلی (VignaunguiculataL.)از تیره باقلا، گیاهی یک‌ساله بالارونده و پیچنده میباشد که حدود 60 گونه برای این جنس معرفی شده که یک یا دو گونه زراعی دارد (کریمی، 1375). منشأ این گیاه آفریقا بوده و از آنجا به هند، چین و قسمت‌های مرکزی و شمالی آمریکا منتقل شده است. این گیاه بصورت دانه خشک و یا بصورت لوبیا سبز، سبزی خوردن و همچنین علوفه سبز و کود سبز گیاهی مورد استفاده قرار میگیرد. دانه‌اش سرشار از پروتئین و سایر مواد غذایی است و لذا بعنوان «گوشت گیاهی» شناخته میشود (مجنون حسینی، 1387). وزن خشک دانه آن محتوای 4/22% پروتئین، 8/1% چربی و 3/6% کربوهیدرات است. همچنین منبع غنی از کلسیم و آهن میباشد. ارزش علوفه ای لوبیا چشم بلبلی با یونجه قابل مقایسه است. در آمریکا بوته سبز آن در تغذیه دام مورد استفاده قرار میگیرد. علوفه خشک آن 14% پروتئین، 5/45% کربوهیدرات، 1/4% چربی و و 1/26% سلولز است. این گیاه اغلب به‌عنوان کود سبز برای اصلاح خاکها داشته میشود و آنچنان رشد رویشی زیادی دارد که سطح خاک را بخوبی پوشانیده و مانع فرسایش خاک میگردد. شخم زدن و زیر خاک بردن بقایای گیاهی لوبیا چشم بلبلی باعث تقویت و اصلاح زمین زراعی میگردد (مجنون حسینی، 1387).
1-4-10-3- سویا 1-4-10-3-1- تاریخچه سویا لوبیای روغنی، سویا یا سوژا از گیاهان دانه روغنی و علوفه ای است که از قدیم الایام و حداقل 2800 سال قبل از میلاد در موطن اصلی سویا، مناطق شمال شرقی چین کشت می‌شده است (آلیاری 1379). سویا در اوایل قرن هفدهم به اروپا و در اوایل قرن نوزدهم به آمریکای شمالی برده شد. اگرچه کشت سویا در شرق به‌عنوان یک محصول اصلی به شمار می‌آید ولی امروزه تولید سویا در آمریکای شمالی بیش از تولید آن در شرق است. کشورهای مهم تولید کننده سویا عبارتند از ایالات متحده، برزیل، چین و آرژانتین، چهار کشور اصلی تولید کننده سویا، بر روی هم 90 تا 95 درصد تولید جهانی را دارا هستند (لطیفی، 1375). ارقام این گیاه اولین بار در سال 1310 و سپس در سالهای 1316 و 1318 از آسیای شرقی و آلمان به ایران وارد شدند.
1-4-10-3-2- اهمیت سویا دانه سویا، تقریبا حاوی 21% روغن خوراکی بسیار مرغوب و 35-50% پروتئین، براساس وزن خشک میباشد که در آسیای شرق آن را به مناسبت زیادی پروتئن گوشت مزارع نامیده‌اند (کریمی، 1375). روغن سویا 20 تا 25 درصد کل تولید روغن و چربی جهان و 30 تا 35 درصد کل تولید روغن نباتی خوراکی را شامل میشود. روغن سویا برای غذای انسان، انواع دارو، تولید مواد ضدعفونی کننده، مرکب چاپ و صابون کاربرد دارد. از سویا چندین محصول غذایی به منظور مصرف انسانی بدست می‌آید که از آن جمله می‌توان مواد تخمیری، نوشابه‌ها، انواع محصولات شیرینی حاوی لوبیای کامل، پروتئین گیاهی به‌عنوان گوشت، میوه و آجیل مصنوعی را نام برد. بعد از فرآوری بقایای دانه، غذای مکمل با ارزش و غنی از پروتئین را فراهم می‌سازد (امام و ثقه الاسلام، 1384).
1-4-10-3-3- گیاهشناسیسویا گیاهی است یک ساله از تیرة باقلا (Fabaceae) با نام علمی Glycinemax(L.) Merr که اجداد احتمالی آن گونة G. ussuriensis میباشد و به صورت بوته‌ای ایستا و راست و نسبتاً پربرگ رشد میکند (عباس دخت، 1382؛ لطیفی، 1372). |
دانلود کتاب رساله ای در علم کیمیا
 دانلود کتاب رساله ای در علم کیمیازبان کتاب فارسی فرمت فایل PDF حجم7مگابایت
فروشگاه فایل کاربردی هیچ گونه مسئولیتی در قبال استفاده نادرست از این کتاب را نمی پذیرد
راهنمایی! بعد از پرداخت آنلاین، لینک دانلود ضمن نمایش در سایت به ایمیل شما نیز ارسال میکردد .
|
دانلود پاورپوینت ماشینکاری الکتروشیمیایی(ECM)
 دانلود پاورپوینت ماشینکاری الکتروشیمیایی(ECM)در این بخش پاورپوینت ماشینکاری الکتروشیمیایی(ECM) در 28 اسلاید برای دانلود قرار داده شده است. در ذیل پیشنمایشی از آن آورده شده است.
|
