بررسی اثر ارتفاع بر تراکم ، پراکنش و عملکرد دو گونه چویل (ferulago angulata)و کما (ferula )در کوه ساورز

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده : 1

فصل اول: کلیات

مقدمه : 2

1- کلیات : 6

1-1- معرفی خانواده چتریان 6

1-2- عوامل موثر بر رشد گیاهان مرتعی : 7

1-3- گیاهان مورد مطالعه 8

1-3-1- چویل 8

1-3-2-انواع چویل در ایران 9

1-3-3-رویشگاههای چویل در ایران 9

1-3-4- ترکیبات چویل 10

1-3-5- کاربردهای چویل 11

1-4- کما 12

1-4-1- کمای ساورزی 13

1-4-2- پراکندگی جغرافیایی 13

1-4-3-انواع کما در ایران 14

1-4-4- دوره رشد کما 14

1-4-5- ترکیبات کما 15

1-4-6- کاربردهای کما 15

1-4-7- ترکیبات واثرات درمانی کما 17

فصل دوم بررسی سوابق

2-1- بررسی سوابق 20

2-1-1- از نظر دارویی و فتوشیمی 20

2-1-2- از نظر عوامل اکولوژیکی 22

2-1-3- از نظر رویشگاهها 22

فصل سوم : مواد و روش ها

3-1- مواد و روش ها 25

3-2- معرفی استان 25

3-3- معرفی منطقه ساورز 25

3-4- زمین شناسی کوه ساورز 26

3-5- پوشش گیاهی ساورز 27

3-6- میزان بارندگی 30

3-7- خاک منطقه 30

3-9- روش اجرای آزمایش 35

فصل چهارم : نتایج ، بحث و پیشنهادات

4-1- نتایج کلی 37

4-2- اثرارتفاع بر تراکم چویل 38

4-3- اثر ارتفاع بر تعداد بوته در گیاه چویل 39

4-4- اثر ارتفاع بر طول گیاه چویل 40

4-5- اثر ارتفاع بر قطر گیاه چویل 41

4-6- اثر ارتفاع بر بیوماس گیاه چویل 42

4-7- اثر ارتفاع بر تراکم گیاه کما 43

4-8- اثرارتفاع برتعداد بوته کما 44

4-9- اثر ارتفاع بر ارتفاع گیاه کما 45

4-10- اثر ارتفاع بر قطر گیاه کما 46

4-11- اثرارتفاع بر عملکرد گیاه کما 47

4-12- نتیجه گیری 48

4-13- پیشنهادات 49 49

پیوست ها 55

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3-1- مهمترین گیاهان منطقه ساورز 31

جدول 4-1- جدول تجزیه واریانس چویل و کما 37

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1- اثر ارتفاع بر تراکم گیاه چویل 38

نمودار 4-2- اثر ارتفاع بر تعداد بوته گیاه چویل 39

نمودار 4-3- اثر ارتفاع بر ارتفاع بوته گیاه چویل 40

نمودار 4-4- اثر ارتفاع بر قطر گیاه چویل 41

نمودار 4-5- اثر ارتفاع بر بیوماس گیاه چویل 42

نمودار 4-6- اثر ارتفاع بر تراکم گیاه کما 43

نمودار 4-7- اثر ارتفاع بر تعداد بوته گیاه کما .. 44

نمودار 4-8- اثر ارتفاع بر ارتفاع بوته گیاه کما . 45

نمودار 4-9- اثر ارتفاع بر قطر گیاه کما 46

نمودار 4-10- اثر ارتفاع بر بیوماس گیاه کما 47

فهرست تصاویر

عنوان صفحه

تصویر 1-1- چویل ساورز 8

تصویر 1- 2- چویل ساورزشمالی 10

تصویر 1-3- کمای ساورز شمالی 12

تصویر 3-1- نمای کلی ساورز جنوبی 26

تصویر 3-2- پوشش گیاهی ساورز 27

تصویر 3-3- پوشش گیاهی شیب جنوی ساورز 28

تصویر 3-4- پوشش گیاهی ساورز 29

تصویر 3-5- پوشش جنگلی ساورز 29

چکیده :

به منظور بررسی اثر ارتفاع بر عملکرد و تراکم و پراکنش دو گونه گیاهی چویل Ferulago angulata و کما ferulaتحقیقی در بهار و تابستان سال 1390 در فصل رویشی به روش ترانسکت خطی و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در کوه ساورز در شهرستان بویراحمد مورد بررسی قرار گرفت . سه فاکتور اصلی شامل ارتفاع از سطح دریا ، گونه های چویل و کما انتخاب شده و در سه تکرار و هر تکرار نیز در 11 ارتفاع مختلف اجرا گردید . فاصله هر ترانسکت حدودا دو کیلومتر و در هر ترانسکت قطعات نمونه به ابعاد 4 متر مربع و محل استقرار قطعات نمونه از دامنه ( خط القعر ) تا قله ( خط الراس ) کوه ساورز به ازاء هر صد متر افزایش ارتفاع از سطح دریا صورت گرفت . در این تحقیق اثر ارتفاع بر صفات پنج گانه ارتفاع گیاه ، قطر تاج ، زی توده (بیوماس ) ، تعداد بوته و تراکم نسبی گیاهان چویل و کما بررسی شده و نتایج حاصله بعد از آنالیز واریانس گزارش گردید .نتایج این تحقیق نشان داد که با افزایش ارتفاع از سطح دریا تراکم ، تعداد بوته ، قطر تاج و بیوماس گیاه چویل در واحد سطح معنی دار شده و افزایش می یابد . طول گیاه چویل با تغییرات ارتفاع تغییر معنی داری نداشت ..آزمایش مشابه نشان داد که با افزایش ارتفاع از سطح دریا تراکم ، تعداد بوته و قطر گیاه کما در واحد سطح معنی دار شده و افزایش می یابد بیشترین تراکم و قطر تاج ، در ارتفاعات 2300 تا 2900 متری مشاهده گردید . افزایش ارتفاع از سطح دریا تاثیر معنی داری بر ارتفاع و بیوماس گیاه کما نداشته و رابطه منطقی و معنی دار مشاهده نگردید .

کلمات کلیدی : ارتفاع ، چویل ، کما ، ساورز

فصل اول

کلیات

مقدمه :

اعمال مدیریت صحیح و کارآمد در هر منطقه بر مبنای اطلاعات دقیق از وی‍‍‍ژگی های کمی و کیفی رستنی ها و آگاهی از روابط گیاهان با یکدیگر و نیز عوامل محیطی میسر می باشد. شناخت عوامل محیطی موثر بر استقرار و گسترش گیاهان می تواند ما را با سازگاری گونه های بومی هر ناحیه آشنا کند تا بر اساس سرشت این گونه های بومی، نسبت به مدیریت بوم شناختی اقدام گردد ¹¹ (تقی پور ع 1385 ) .

بررسی‌ها ی انجام شده توسط داراب یزدانی و همکاران در غرب ایران نشان می‌دهد کهجایگزینی داروهای با منشاء طبیعی با داروهای شیمیایی در سطح دنیا به سرعت رو بهتوسعه و گسترش است و کشورهای مختلف با بهره‌گیری از توانهای بالقوه خود از جملهتنوع پوشش گیاهی، تنوع اقلیمی، ارزان بودن انرژی و نیروی کارگری و وجودتکنولوژی‌های برتر و. .. سهم خود را از تجارت جهانی گیاهان دارویی می‌گیرند و بهطوری که کشوری مانند کانادا خود را غول خفته گیاهان دارویی می‌داند. در این رهگذرمی‌بایست با شناخت و بهره‌گیری هر چه بهتر از توانهای بالقوه خود که شاخص‌ترین آنهاتنوع اقلیمی، تنوع پوشش گیاهی، پیشینه تاریخی طب سنتی و تا حدودی منابع انرژی ارزانمی‌باشد و همچنین با سیاست‌گذاری صحیح و برنامه‌ریزی‌های کلان سهم واقعی خود را ازاین تجارت کسب کنیم ⁵³( یزدانی د 1382).

مطالعات قلی وند و همکاران در استان کردستان و پژوهشکده گیاهان دارویی نشان می دهد کشور ایران دارای توانمندی های زیادی در عرصه گیاهان دارویی و معطر بوده و از این جهت می تواند جایگاه ویژه ای در صنایع غذائی ،داروسازی و آرایشی- بهداشتی در دنیا داشته و در عرصه صادرات گیاهان دارویی مطرح شود. اسانس ها را می توان از مهمترین مواد موثره گیاهان داروئی دانست.با توجه به غنی بودن پوشش گیاهی ایران و برخورداری از تنوع گونه ای فراوان و در نتیجه وجود گونه های انحصاری ،استخراج و تحلیل کمی و کیفی ترکیب های موجود در این گیاهان از اهمیت خاصی برخوردار است ⁴⁰ ( قلی وند م 1388 ).

بر اساس نوشته های دراراب یزدانی و سحر شهنازی کشور ایران با موقعیت خاص آب وهوایی، بیش از 7500 گونه گیاهی را در خود جای داده است که 2 تا 3 برابر پوشش گیاهیتمامی قاره اروپاست و پیش‌بینی می‌شود که بیش از 750 گونه دارویی در پوشش گیاهیایران وجود داشته باشد⁵⁴( یزدانی د 1382) .

استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران در امتداد سلسله کوههای زاگرس قرار گرفته و به دلیل شرایط توپوگرافی ، اقلیمی و موقعیت خاص خود رویشگاه بیش از 2000 گونه گیاهی است .¹³ (جعفری ع 1372 ) از بین گونه های فراوان گیاهی ، گیاهان دارویی و مرتعی با خاصیت ها و کاربردهای متعدد می توان به گیاه چویل با نام علمی Ferulago angulataو کما ferulaاشاره کرد .

علت انتخاب موضوع :

دو گیاه چویل و کما از گونه های مهم مرتعی و دارویی کشور ایران به خصوص ناحیه زاگرس مرکزی است و در سالهای اخیر برای مصارف دارویی و مرتعی مورد بهره برداری های فراوان قرار گرفته اند ¹⁴ ( جعفری 1384 ) . بررسی های به عمل آمده نشان می دهد حدود 35 گونه چویل و 172گونه گیاه کما در دنیا و تقریبا 8 گونه چویل و 30گونه از انواع کما در ایران یافت می شوند ⁵⁴ (یزدانی د 1382) . در زمینه پراکنش این گونه ها به ویژه در طبقات ارتفاعی ، اطلاعات کمی وجود دارد و اطلاعات موجود نیز برای برنامه ریزی در زمینه مدیریت علمی ؛ بهره برداری و حفاظتی ، کافی به نظر نمی رسد لذا در این تحقیق ، برای تعیین اثر عامل اکولوژیک ارتفاع بر تراکم ، پراکنش و صفات کمی این دو گونه اجرا شده است . نتایج حاصل از این تحقیق می تواند برخی از جنبه های مهم و مبهم علمی در ارتباط با رویشگاه های این دو گونه گیاهی را برطرف نماید . بنابر این اثر ارتفاع به عنوان متغیر مهم و اکولوژیکی بر پراکنش ، تراکم و میزان تولید زی توده ( بیوماس ) این دو گونه مورد بررسی قرار می گیرد .

هرچند که تعیین پراکنش و تراکم و اندازه گیری بیوماس تولیدی گیاهان مرتعی در طرح های مرتعداری استان و یاسایر نقاط کشور بررسی شده است ولی مطالعات گسترده ای برای تعیین اثر هریک از عوامل اکولوژیک ( به صورت منفرد ) بر رشد ونمو ، حضور یا عدم حضور ، جامعه گرایی و تراکم گونه ها ، صورت نگرفته است . در این راستا می توان به مطالعه بررسی اکو - فیتو سوسیولوژیکی رویش های گیاهی منطقه کوه گل در سالهای 72- 1370 ، منطقه حفاظت شده دنای غربی طی سالهای 80-1377 و دنای شرقی - کوه دیل در طی سالهای 89-1388 توسط عزیزالله جعفری ( استاد مشاور ) اشاره کرد . برخی نتایج حاصل از این مطالعات به صورت مقالات در مجلات و سمینارها ی مختلف ارائه شده است . علاوه بر این ، سه فقره پایان نامه تحت عنوان بررسی عامل اکولوژیک ارتفاع ، شیب و خاک بر استقرار رویش های گیاهی در منطقه حفاظت شده دنای شرقی و دیگری تحت عنوان بررسی اثر عامل اکولوژیکی ارتفاع بر شیب تغییرات تنوع زیستی در منطقه دنای غربی و تاثیر عامل اکولوژیکی ارتفاع بر میزان و نوع ترکیبات فلانوئیدی در گیاه پونه سای سی سختی ( Nepeta macrosiphon) توسط نامبرده راهنمایی و مشاوره شده است و در این تحقیقات هر چند به اختصار به گونه های مورد مطالعه اشاره شده است ولی این گونه ها در سطح وسیع مورد مطالعه قرار نگرفته اند . علاوه بر این در ارتباط با صفات کمی ، پراکنش و تراکم گونه های مورد مطالعه در این پایان نامه ، تا کنون تحقیقی صورت نگرفته است لذا در این تحقیق اثر عامل اکولوژیکی ارتفاع بر خصوصیات مورفولوژیکی ، تراکم و پراکنش گونه های مورد نظر در کوه ساورز بررسی شده است .

فرضیه ها :

1- افزایش ارتفاع از سطح دریا با عث کاهش عملکرد بیوماس در دو گیاه کما و چویل می شود

2- افزایش ارتفاع باعث کاهش تراکم و پراکنش دو گیاه کما و چویل می گردد

اهداف تحقیق :

1-بررسی عامل مهم اکولوژیکی ارتفاع بر رشد و نمو ،حضور یا عدم حضور ، پراکنش و تراکم دو گونه ی چویل و کما

2-تعیین محدوده ی ارتفاعی رویش دو گونه مورد بررسی ( حداقل و حداکثر ارتفاع رویشگاه )

3-تعیین مهم ترین رویشگاههای دو گونه مورد بررسی در طبقات ارتفاعی

4-تعیین مهم ترین طبقات ارتفاعی ار نظر تولید بیوماس

5-تعیین مهم ترین نقاط و طبقات ارتفاعی برای کشت و احیاء گونه های مورد بررسی

1- کلیات :

1-1- معرفی خانواده چتریان :

تیره بزرگی از گیاهان با نام چتریانumbelliferaeیا Apiaceae که به تیره جعفری نیز معروف هستند. این تیره شامل 150 جنس و در حدود 3000 گونه گیاه است که عموماً در مناطق معتدله دو نیمکره مخصوصاً نیمکره شمالی می رویند. و جود گل آذین چتری و برگهای غالباً مرکب از بریدگیهای باریک و نازک ؛ آنها را از سایر گیاهان به خوبی متمایز می سازد. به علت وجود گل آذین چتری است که به تیره چتریان معروف هستند. در بین گیاهان این تیره گونه های فراوان دارویی وجود دارد که اغلب آنها مورد شناسایی مردم بوده و در طبابت مورد استفاده قرار می گیرند ²⁵ ( زرگری,ع.1376) .

گیاهان تیره چتریان معمولاً در همه اندام‌های خود ( در مجاری درون بافتی به نام شیزوژن ) دارای اسانس می‌باشند اماً اساساً اسانس دانه و ریشه آن‌ها مورد توجه است. گیاهان تیره مذکور عمدتاً در نواحی معتدل می‌رویند و عموماً در دوره رویشی خود نیاز چندانی هم به آب ندارند. حتی این کم نیازی به آب به کیفیت مرغوب اسانس آن‌ها موثر است⁴⁵ (مافی ح 1388) .

گیاهان تیره چتریان چنانکه از نام تیره آن‌ها پیداست دارای گل‌آذینی به شکل چتر ساده یا مرکب می‌باشند. تشخیص گل‌آذین چتری امری ساده است. اغلب گونه‌‌های این تیره علفی، یکساله، دوساله یا چند ساله‌اند. برگ‌ها غیر متقابل و بی‌زبانه، دارای بریدگی‌های عمیق با غلافی درشت در قاعده هستند⁴⁵ (مافی ح 1388).

تعدا اندام‌های هر حلقه گل مضربی از پنج است. از ناحیه پایینی تخمدان دو برچه به هم چسبیده نمو می‌نمایند که پس از نمو از هم جدا می‌شوند و میوه‌ای فندوقه‌ای دو قسمتی تشکیل می‌دهند. میوه فندوقه‌ای دوقسمتی و ریشه، محصول اصلی گیاه است⁴⁵ (مافی ح 1388) .

از گیاهان این خانواده می توان به کرفس، شوید، جعفری ، کندل، کما ، چویل یا چویر ، کرفس سفید ، شلیل ، زگیلی ، بیلهر ، پیکل ، جاشیر، جعفری کوهی ، خوش آویزه کوهی ، آنغوزه، باریجه و ... اشاره کرد .

1-2- عوامل مؤثر بر رشد و نمو گیاهان مرتعى

1-2-1- ارتفاع از سطح دریا : با افزایش ارتفاع از سطح دریا از میزان دمای هوا کاسته شده و بر میزان بارندگی افزوده می شود . دوره سرما و یخبندان طولانی تر و ذوب شدن یخ ها برف ها کند تر می شود و رشد گیاهان بطئی تر صورت می گیرد .

1-2-2- عرض جغرافیائى : عرض جغرافیایی هر نقطه ارتباط معنی داری با میزان تابش ، زاویه تابش ، درجه حرارت ، و به تبع میزان بارندگی داردمجموعه عوامل فوق الذکر سبب شکل گیری رویش های گیاهی در نقاط مختلف کره زمین شده است . عرض جغرافیایی در استوا صفر ودر قطبین 90 درجه است رویش های گیاهی در عرض های جغرافیایی تفاوت های عمده ای دارند

1-2-3- شیب

شیب از جمله عوامل اکولوژیکی مؤثر بر رشد و نمو گیاهی است .در شیب های تند با توجه به شرایط ثقلی زمین ، آبها سریعتر حرکت کرده و کمتر در خاک نفوذ می کنند و فرسایش خاک شدیدتر است . در شیب های ملایم مقدار بیشتری از اب بارندگی در زمین فرو می رود و ذخائرآبی زمین را غنی تر می سازد و فرسایش کمتری صورت گرفته و شرایط بهتری برای رشد گیاهان مرتعی فراهم می آورد . با توجه به این که در مناطق مختلف کرده زمین جز منطقه استوایی ؛ عامل نور و حرارت نسبت به رطوبت محدودیت کمتری دارند و شیب های شمالی در نیمکره شمالی و جنوبی کم تر در معرض تابش آفتاب و به تبع آن از دست دادن رطوبت هستند لذا در این شیب ها رطوبت ناشی از بارش باران و یا ذوب شدن برفها مدت طولانی تری باقی می ماند لذا رشد و نمو گیاهی معمولا بیشتر از شیب های دیگر است .

1-2-4- جانوران

از گیاهان مرتعى جانوران گوناگون تغذیه مى‌کنند. جانوران وحشى و دام‌ها مرتع را مورد چرا قرار مى‌دهند .از سوى دیگر گیاهان مرتعى مورد حمله تعدادى از جوندگان مانند موش و خرگوش و جانورانى چون تشی، جوجه‌تیغى و انواع حشرات و دیگر آفات قرار مى‌گیرند. وجود جانوران مختلف در اکوسیستم مرتع گاهى سودمند و در پاره‌اى از موارد زیان‌آور است. به هر صورت، گیاهان مرتعى در کنار همه عوامل یاد شده بالا و ایجاد تعادل با شرایط موجود محیط به هستى مراتع تداوم مى‌بخشند و در این میان چراى دام‌ها در صورتى‌که بى‌رویه صورت گیرد این تعادل را بَر‌هم خواهد زد. در مراتع مورد مطالعه تعداد دامها بیش از سه‌ برابر ظرفیت مرتع، زنگ خطرى برای پوشش های گیاهی به شمار می آید.

1-2-5- انسان

فعالیت‌هاى انسان هم در جهت تخریب مراتع و هم در جهت توسعه و احیاء آن مى‌تواند مؤثر باشد. توسعه صنعت و کشاورزی، احداث راه‌ها، کارخانه‌ها، شهرها و اِعمال مدیریت چراى نادرست و غیره وسعت مراتع را محدود مى‌کند و آن را به ‌نابودى مى‌برد؛ و در مقابل اِعمال مدیریت صحیح و آگاهانه و عملیات احیاء و اصلاح مراتع در توسعه مراتع و رشد و نمو گیاهان مرتعى و تداوم حیات اکوسیستم مرتع آثار مثبت دارد.

1-2-6- آفات و بیمارى‌ها

از میان گیاهان تعداى به‌صورت انگلى روى گیاهان دیگر زندگى مى‌کنند و زیان‌هائى را بر آنها وارد مى‌آورند. از این جمله می توان به گیاهان انگلی سس، .Cuscuta sp، و گل جالیز robanche spp. که انگل کامل بوده و از گیاهان میزبان تغذیه می کنند شرایط زیستى را براى گیاه میزبان مشکل مى‌سازد، و موجب از بین‌ رفتن آن مى‌شود. در میان قارچ‌ها، بعضى مولد بیمارى در گیاهان مرتعى هستند. تعدادى از موجودات جانورى نظیر حشرات نیز آفت گیاهان مرتعى هستند یا در آنها ایجاد بیمارى مى‌کنند. تعدادی از قارچ ها و باکتری ها و ویروس‌ها با عث بسیاری از بیمارى‌ها را در گیاهان مرتعى مى‌شوند .

-4- 5- ترکیبات گیاه کما :

جنس Ferala از جمله جنس‌های بزرگ خانواده چتریان می‌باشد و تاکنون بر روی ترکیبات این جنس کارهای گوناگونی صورت گرفته است و ترکیباتی از دسته‌های مختلف از جمله سزکوئی پرین‌ها (ایران شاهی،‌ 2003)، کومارین‌ها (نبوی 1983؛ ایران شاهی،‌ 2004)، ترکیبات گوگردی (ایران شاهی، 2003) و اخیراً کومارین کلیکوزیدها (ایران شاهی،‌2008) شناسایی شده‌اند⁶ (ایران شاهی مهرداد 1388) .

خالص سازی و تعیین ساختمان ترکیبات این گیاه به طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است. اما در تمام گونه‌های Ferula قسمت اعظم متابولیست‌های ثانویه در ریشه ذخیره می‌شود. تاکنون فقط یک گزارش در مورد حضور فروتینین و فروتین در F.ovina وجود دارد ⁶⁶(خورژاین، 1974).

طبق بررسی‌های انجام شده توسط آپندینو سه ترکیب شیگمین، استیلوزین و فروتینین ترکیبات اصلی عصاره ریشه گیاه را تشکیل می‌دهند. آزمون Tlc عصاره متانویی ریشه گیاه (بعد از جداسازی ترکیبات غیرقطبی با دی کلرومتان ) مجدداً حضور همین سه ترکیب را نشان داد. نکته جالب توجه حضور مقادیر زیاد فروتینین،‌ به عنوان قویترین فیتو استروژن طبیعی،‌ در این گیاه است که جنبه‌های فارماکولوژیکی این گونه از Ferulaرا بالا می‌برد. فروتینین قبلا از گونه‌های دیگر از جمله F.jaeskeana و به خصوص F. hermonisشناسایی شده است (lhuillier, 2005; appendino,2002).⁵⁷

1-4- 6- کاربردهای گیاه کما :

- صمغ حاصل از گیاه کما در داروسازی برای ساخت داروهای معده ⁵(امین ،‌1370؛ آرون، 1991). و در صنعت برای چسب سازی،‌ ادکلن سازی،‌ صابون سازی ⁵⁸(اصراف، 1997). مورد استفاده قرار می‌گیرد.

- در تحقیقات انجام شده بر روی ترکیبات به دست آمده از این گیاهان مواد بیولوژیک با اثرات مختلف از جمله مهار تشکیل رنگدانه‌های میکروبی⁶ (ایران شاهی، 2004)، ضد سالک (ایران شاهی، 2009)، ضد ویروس (zhou,200)، ضد مایکو باکتریوم ⁵⁶(Appendino, 2108)، القاء کننده آپوپتوز سلول‌های سرطانی ملانوما ⁶⁰(Barthhomeuf. 2008)، مهار کننده ماتریکس متالو پروتئیناز (شاهرودی، 2006)، پیشگیری کننده از سرطان (ایران شاهی، 2008)، و ... شناسایی شده است.

- مهمترین گیاهان این جنس که در طب گذشته ایران سابقه مصرف دارند عبارتند از: F. gumosa و F. assa – Foetidaکه گونه آخر تولید اولئو گم رزینی می‌کند که موارد مصرف دارویی متعددی در طب گذشته داشته و هم اکنون نیز استفاده می‌شود. این اولئو گم رزین از گونه‌های دیگر Ferula از جمله F. Fotida ،‌ F. gumosa و F. alliacea نیز به دست می‌آید. رزین F. gumosaنیز تحت عنوان باریجه از دیرباز استفاده می‌شده است ⁴⁸(مظفریان 1384 ) .

- برخی از گونه‌های دیگر کما خاصیت شل کننده گی عضلات صاف نیز گزارش شده است. ²³(خلیلی،‌1990).

- بر اساس تحقیقات ریحانه آقایی صمغ انقوزه که از ریشه گیاه استحصال میشود توسط رومیها مصرف می شد و امروزه بطور وسیع در هند به عنوان ادویه در تهیه برخی غذاها، انواع ماهی ،سبزیها و سس مورد استفاده قرار می گیرد ³⁵(عموآقایی ر . 1386) .

- ساقه های جوان گیاه تازه انقوزه در نواحی خراسان و کرمان به مصرف غذایی می رسد.³⁶(عموآقایی ر 1386) اولئو گم رزین بسیار با ارزشی است که مصارف دارویی‏‏ و صنعتی فراوانی دارد³⁶(عموآقایی ر 1386) .

- آنغوزه شیرینF. gaberiliبییشتر مصرف خوراکی و آنغوزه تلخ بیشتر مصرف صنعتی دارد. در دامپزشکی مورد استفاده قرار میگیرد. مصرف دیگر آنغوزه در جواهرسازی و اسانس گیری است ⁵² (میر طالبی، آ 1386 ) .

- از جمله مصارف صمغ باریجهferula ovin boiss، کاربرد آن در صنایع عطر و ادکلن سازی، نقاشی ، نساجی و داروسازی است مهمترین ترکیب شیمیایی آن ، شامل ترکیبات کومارینی ، استرولی و گلیکوزیدی می باشد ³⁶(عموآقایی ر 1386) .

- صمغی که از ریشة ذخیره ای گیاه دارویی باریجه (Ferula gummosa)استحصال می شود یکی از مهم ترین محصولات مرتعی است که در طب سنتی ایران به عنوان خلط آور در بیمارهای تنفسی و نیز ضد اسپا سم دستگاه گوارش استفاده می شود ولی مصرف عمده آن در صنایع جواهر سازی (چسب الماس ) و نیز به عنوان تثبیت کنندة عطر و صنایع آرایشی می باشد ³⁶(عموآقایی ر 1386) .

1-4-7-ترکیبات و اثرات درمانی:

- نوع اشکی (مرغوب) گیاه آنغوزه F. assa – foetidaحاوی فرولیک اسید(Ferulic acid)و اسانس فرار است. مهمترین خاصیت درمانی ان اثر اسپاسمولیتیک میباشد. طعم گس وبوی شبیه سیر آنغوزه بعلت وجود اسانسهای سولفوره است که دراثر اکسیداسیون تبدیل به سزکوئی ترپن می شود که بوئی همانند بوی اسطو خودوس دارد³⁵ (عموآقایی ر 1386) .

- شیرابه آنغوره ferula ovin boiss دارای اثر ضد تشنج است و در رفع بیماریهای منشاء عصبی، دستگاه تنفس، اسپاسم حنجره و دستگاه هضم و آسم بکار می رود. ترکیبات گوگرد دار موجود در اسانس گیاه، از تولید چربی در بیماران با چربی خون بالا ممانعت می کند⁴ (امید بیگی ر 1383) .

- بخشهای سبز گیاه آنغوره نیز به عنوان سبزی خورده می شود ⁴ (امید بیکی ر 1383) .

- شیرابه آنغوزه دارای اثر ضد تشنج , قاعده آور و ضد انگل است . در رفع ییوست افراد مسن نیز کاربرد دارد⁴ (امید بیکی ر 1383) .

- جنس Ferula از ویژگی های فیتوشیمیایی قابل توجهی مانند دارا بودن سزکویی ترپن‌ها⁵⁶ (آپن دینو، 1997؛ گونزالس،‌ 1997) و کومارین‌های سزکویی ترپنی برخوردار است⁵⁵ (احمید، 1999). علاوه بر این ماده‌ای ـ ا ـ پروپیل دو ـ بونیل دی سودلفیدیک ترکیب اصلی در روغن ferula ایرانی است⁶⁶ (خواجه،‌ 2005).

- F.hermonis که اسم گونه آن از واژه hormone گرفته شده است از جمله گیاهان دارویی معروف کشور لبنان می‌باشد که به خاطر اثرات شبه استروژنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر اثرات شبه استروژنی و فروتینین (appendion,2002). گیاه F.hormonis به عنوان یک کاهنده قوای جنسی در جنس نر نیز مطرح می‌باشد (zanoli,2005).

- کُمای بیابانی Ferula foetida regelیکی از گیاهان دارویی ، خوراکی و علوفه‌ای مراتع بیابانی شرق ایران است که از قدیم الایام در استان خراسان در اوایل فصل رشد اندام رویشی وبویژه ساقه گلدهنده این گیاه مونوکارپیک را از طوقه قطع وبه مصرف دارویی،خوراکی می‌رسانده اند.

- صمغی که از ریشة ذخیره ای گیاه دارویی باریجه (Ferula gummosa) استحصال می شود یکی از مهم ترین محصولات مرتعی است که در طب سنتی ایران به عنوان خلط آور در بیمارهای تنفسی و نیز ضد اسپا سم دستگاه گوارش استفاده می شود ولی مصرف عمده آن در صنایع جواهر سازی (چسب الماس ) و نیز به عنوان تثبیت کنندة عطر و صنایع آرایشی می باشد .

- از تمام قسمتهای گیاهFerula gummosa boiss . با نام عمومیGalbanumازخانواده Apiaceae)Umbelliferae) ، گم رزین گالبانوم بدست می آید. گالبانوم دارای خاصیت ضد انقباض(Antispasmodic )، ضد نفخ و بادشکن( Carminative )، خلط آورExpectorant ) ) و محرک و مهیج(Stimulant ) است ⁴³ ( کریم پور س 1386) .

- در استعمال داخلی ، گالبانوم برایمعالجه برونشیت مزمن ، آسم ودیگر ناراحتی های قفسه ی سینه مفید است و یک محرک برایهاضمه است و هم چنین نفخ شکم ، دردهای زکام ( آنفولانزا ) و قولنج را کاهش می دهد ⁴³ ( کریم پور س 1386) .

در استعمال خارجی ، گالبانوم به عنوان ضماد برای تورم های اشتعالی ، زخم معده ، سوختگی ،جراحت و ناراحتی های پوستی استفاده می شود . البته خاصیت ضد صرعAntiepileptic )) و ضد تشنج(Anticonvulsant ) این گیاه توسط هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی دانشکاهشهید بهشتی تهران طی مطالعه ای روی موشهای آزمایشگاهی درJuly، 1997بررسی شد ⁴³ (کریم پور س 1386)

دریافت فایل