آسیبشناسی عوامل درونی و بیرونی نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم با استفاده از مدل SWOTفهرست مطالب1-7- نحوه و ابزار گردآوری دادهها15 1-7-1- جامعه آماری و نمونه تحقیق.. 16 1-8- نحوه و ابزار تجزیهوتحلیل دادهها16 2-2- تاریخچه برونسپاری در حوزه شهری شهرداری قم. 24 2-3- ماهیت و مفهوم برونسپاری.. 26 2-5- دلایل عمده برونسپاری.. 34 2-6- تفاوت برونسپاری، پیمانکاری، خصوصیسازی و کوچکسازی.. 43 2-8- برونسپاری از دیدگاه بهرهوری.. 46 2-11- اهمیت ضرورت آسیبشناسی نظام برونسپاری.. 53 2-12- مفهوم آسیبشناسی سازمانی.. 55 2-12-2- عوامل ایجادکننده آسیبها59 2-12-3- کاربرد مدلهای سازمانی.. 60 2-13- فرآیند آسیبشناسی سازمانی.. 62 2-13-1- الگوهای آسیبشناسی سازمانی.. 64 2-14- ماهیت آسیبشناسی برونسپاری خدمات شهری.. 65 2-15- شناسایی فرصتها، تهدیدات و شرایط محیطی از دیدگاه اسلام. 69 2-16- مدل SWOT بهعنوان الگوی تحقیق.. 70 2-17- کاربرد مدل SWOT در آسیبشناسی نظام برونسپاری.. 79 فصل سوم: روششناسی پژوهش.... 94 3-3- روش و ابزار گردآوری دادهها97 3-3-1- اطلاعات کتابخانهای.. 97 3-3-2- روش دلفی- پانل صاحبنظران. 98 3-4- روش دلفی بهعنوان روشی برای انجام تحقیق.. 99 3-5- فرایند طراحی مدل تحقیق.. 102 3-8- روش تعیین پانل خبرگان. 105 3-11- روشهای تجزیهوتحلیل اطلاعات... 109 فصل چهارم: تجزیهوتحلیل دادهها111 4-2- فهرست ابعاد، مؤلفهها و شاخصهای اولیه. 112 4-3- تجزیهوتحلیل دادههای حاصل از دور اول. 114 4-4- تجزیهوتحلیل دادههای حاصل از دور دوم. 117 4-5- تجزیهوتحلیل دادههای حاصل از دور سوم. 122 4-6- ضریب اهمیت عوامل مدل SWOT.. 126 4-7- محاسبه امتیازات عوامل چهارگانه مدل SWOT.. 130 فصل پنجم: نتایج و راهکارهای تحقیق... 132 5-2- خلاصه و نتیجه تحقیق.. 133 5-3- مقایسه تحقیق حاضر با پژوهشهای قبلی.. 141 5-6- ماتریس تدوین راهبردهای نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم. 149 5-8- پیشنهادهایی برای محققان آینده154 فهرست جدولها جدول 2-1: مزایا برونسپاری.. 41 جدول 2-2: معایب برونسپاری.. 42 جدول 2-3: چرخه حیات برونسپاری گاتنر. 49 جدول 2-4: انواع برونسپاری بر اساس طبقهبندی حوزهای.. 50 جدول 2-5: انواع برونسپاری بر اساس معیارهای طبقهبندی.. 51 جدول 2-6: انواع آسیبهای سازمانی.. 60 جدول 3-2: خصوصیات و ویژگیهای اعضای پانل.. 106 جدول 3-3: آزمون آلفای کرونباخ برای پایایی عوامل و ابعاد پرسشنامه. 108 جدول 3-4: آزمون آلفای کرونباخ برای پایایی کل پرسشنامه. 109 جدول 4-1: فهرست متغیرها، ابعاد مؤلفهها و شاخصهای اولیه. 113 جدول 4-2: نتایج بهدستآمده از تحلیل پرسشنامه دور اول. 115 جدول 4-3: نتایج بهدستآمده از تحلیل پرسشنامه دور دوم. 119 جدول 4-4: نتایج بهدستآمده از تحلیل پرسشنامه دور سوم. 123 جدول 4-5: ضریب اهمیت عوامل.. 127 جدول 5-1: اهم نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصت... 149 جدول 5-2: ماتریس عوامل درونی و بیرونی.. 150 فهرست شکلها شکل 2- 1: ارکان اصلی آسیبشناسی سازمانی.. 63 شکل 2-2: الگوی جامع مدیریت استراتژیک... 70 شکل 3-1: فرآیند انجام یک پژوهش دلفی.. 102 شکل 4-1: محاسبه امتیازات عوامل چهارگانه مدل SWOT.. 131 شکل 5-1: ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام راهبردی.. 147 چکیده: پژوهش حاضر به دنبال بررسی آسیبشناسی عوامل درونی و بیرونی نظام برونسپاری خدمات شهری با استفاده از مدل SWOTمیباشد. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر روش تحقیق توصیفی – پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش، مدیران و کارشناسان ارشدخبره شهرداری قم است که تعداد آنها در زمان انجام تحقیق 30 نفر میباشد. برای جمعآوری دادههای مربوط به مبانی نظری و استخراج عوامل و شاخصهای اولیه از شیوه مصاحبه، منابع کتابخانهای و اینترنتی و جهت گردآوری اطلاعات و دادههای موردنیاز بهمنظور بررسی نظر خبرگان از پرسشنامه استفادهشده است. بهمنظور تائید روایی، از روایی محتوایی (صوری) استفاده شده (استفاده از نظر خبرگان پیرامون موضوع و بهمنظور تائید پایایی (اعتبار) از آزمون آلفای کرونباخ استفادهشده که میزان آن برای عوامل درونی (متغیر نقاط قوت 854/0، متغیر نقاط ضعف 900/0) و عوامل بیرونی (فرصتها 922/0، تهدیدها 840/0) و برای کل پرسشنامه 892/0 است. بهمنظور بررسی شاخصها از آزمون میانگین پاسخها و همچنین فریدمن جهت رتبهبندی شاخصها استفادهشده است. یافتههای پژوهش نشان میدهنددر ارزیابی عوامل بیرونی نمره تهدیدها (386) از نمره فرصتها (195) بیشتر است و در ارزیابی عوامل درونی نمره قوتها (327) از نمره ضعفها (182) بیشتر است؛ بنابرایننتایج حاکی از آن است که در ارزیابی عوامل بیرونی، نقاط تهدید بر فرصتها و در ارزیابی عوامل درونی، نقاط قوت بر ضعفها غلبه دارد و همچنین نتایج مصاحبهها با نتایج پرسشنامه هم سو است؛ بنابراین، میتوان گفت در تدوین راهبردها، مطلوب آن است که نظام برونسپاری خدمات شهری با بهرهگیری از قوتهای درونی و افزایش فرصتها، از عوامل درونی و بیرونی محیط، استفاده لازم را ببرد. همچنین لازم است نظام برونسپاری خدمات شهری در صورت امکان راهبردهایی برای کاهش اثرات منفی تهدیدها تهیه و تدوین کند. کلیدواژه:آسیبشناسی، عوامل درونی (نقاط قوت و ضعف)، عوامل بیرونی (فرصتها و تهدیدها)، برونسپاری، خدمات شهری، شهرداری قم مقدمه:مقام معظم رهبری فرمودند: در امر تحقیق و نوآوری بههیچوجه انحصارطلبی نکنید... از بیرون مجموعه هر چه میَتوانید استفاده کنید... حقیقتاً از این ظرفیت موجود در کشور استفاده کنید. امروزه مسائلی چون افزایش فشارهای رقابتی، دشواریهای کسبوکار، محدودیت منابع، پیچیدگیهای فنّاورانه، تخصصی شدن کارها، شتاب تحولات محیطی، عدم اطمینان به آینده افزایش هزینهها، بزرگ شدن بیشازاندازه برخی از سازمانها (بهویژه در بخش عمومی) و نیز محدودیتهای قانونی سبب شده است تا سازمانها در الگوهای مدیریتی خود تجدیدنظر کرده و برای دستیابی به مزیتهای رقابتی در دنیای کنونی کسبوکار، به استراتژیهای جدید رویآورند. یکی از این استراتژیها، تمرکز بر شایستگیهای اصلی و واگذاری انجام بسیاری از فعالیتها به منابع خارج از سازمان (برونسپاری) است. برونسپاری راهی نوین برای حل مشکلات سازمانها است و موجب کوچک شدن همراه با کاهش هزینهها، افزایش بهرهوری و کیفیت خدمات، ایجاد اشتغال مؤثر در بخش خصوصی،انتقال فناوری، جذب سرمایهگذار، ایجاد درآمد میگردد. برونسپاری ابزاری قدرتمندی است که در صورت استفاده درست، میتواند کامیابی سازمان را به همراه داشته باشد؛ اما چنانچه در استفاده از این ابزار قدرتمند دقت و تأمل کافی صورت نگیرد، نهتنها هیچیک از منافع مورد انتظار حاصل نمیشود، بلکه آسیبها و خسارات جبرانناپذیری بر منافع (بلندمدت) سازمان وارد میشود. فصل اول: کلیات تحقیق1-1- مقدمه فصلبا عنایت به اینکه هر پژوهشی در چارچوبی علمی انجام می پذیرد. عوامل و عناصر اصلی تشکیلدهنده طرح پژوهشی حاضر در برگیرنده؛ بیان مسئله و تبین ضرورت انجام پژوهش شروعشده و به روششناسی تحقیق و تدوین فرضیهها و چگونگی طراحی و تدوین ابزار گردآوری و تجزیهوتحلیل دادهها و درنهایت واژههای کلیدی تحقیق ختم میشود. 1-2- بیان مسئلهامروزه مدیران دریافتهاند که باید از تصدیگریهای بیحاصل که فعالیتهای واقعی آنها نیستند، دست کشیده، از نقش کنترلی خود کاسته و به نقشهای مذاکره گر، پشتیبان، تحلیلگر، راهحل دهنده و کمک دهنده بیفزایند. در این شرایط است که برونسپاری فعالیتهای سازمان بهعنوان ضرورتی اجرایی و یک راهبرد اجتنابناپذیر برای سازمانها مطرح میشود. مدیران خواهان شرکتها و سازمانهایی میباشند که لاغر، چابک، انعطافپذیر، پاسخگو، رقابت گر، مبتکر، کارآمد، مشتری دوست و سودآور باشند. سازمانهای کوچک انعطافپذیرتر و اقدامات جایگزین روشهای سرمایهگذاری شده و مدیریت آنها ارگانیک و پویا است و نوآوری، خلاقیت، و ابتکار عمل در آنها تشویق میشود. تجدید سازمان با رعایت این نکته در شرکتهای متوسط و کوچک نیز آغازشده است اکنون در دنیای کسبوکار اولاً کار را به محیطهایی که انسانها هستند میبرند و ثانیاً کارهایی را که پیشرفت در آنها محدود بوده و فرصت رسیدن شاغل به سیستمهای تخصصی و مدیریت ارشد را فراهم نمیکند، از شرکتها و سازمانها جدا ساخته و از طریق بخشهای بیرون تأمین مینماید برای احیای هر نهادی و بازگرداندن آن به وظایف واقعی کارهای زیر لازم است: رها کردن کلیه کارهایی که قابلیت انجام ندارند و یا هرگز کارساز و گرهگشا نبودهاند و نیز دست کشیدن از اموری که دوران ثمربخشی آنها بسر آمده و دیگر نمیتوانند فایدهای در برداشته باشند، تأکید کردن روی امور کارساز و متمرکز ساختن فعالیتها روی اموری که موجبات بهبود و تقویت توانایی سازمان برای انجام وظایف آن را فراهم میسازند و تجزیهوتحلیل علل موفقیتها ناتمام و شکستها و ناکامیهارا میسر میسازد. در مدیریت نوین و اقتصاد پویا به دنبال اقدام برای جبران ضعفها هستند. ازجمله این اقدامات، کارا کردن شرکتها، سازمانها و مؤسسات و حرکت بهسوی واگذاری فعالیتها به بخش خصوصی بهمنظور افزایش بهرهوری میباشد. مطالعات نشان داده که امروزه سازمانها برونسپاری را بهعنوان یک ضرورت اجرایی در نظر میگیرند و بسیاری از خدمات را جهت واگذاری برنامهریزی مینمایند. با توجه به برنامه توسعه سوم و بخصوص برنامه چهارم و عزم دولت برای کاهش تصدیگری این ضرورت بر دوش سازمانها و شرکتهای دولتی و شبهدولتی است که به مسئله برونسپاری در چارچوب ضوابط اقدام کنند. برونسپاری بهعنوان یک راهبرد و یا در سطحی پائین تر یک سیاست اجتنابناپذیر جهت ارتقاء کارایی فعالیتها امری ضروری میباشد. برونسپاری بهعنوان یکی از ابزارهای توسعه سازمانها و ارتقای بهرهوری در قالب کوچکسازی در سالهای اخیر موردتوجه مدیران و مسئولان سازمانها قرارگرفته و به صورتهای مختلف به اجرا درآمده است. در راستای تأکید برنامه چهارم مبنی بر ارتقای بهرهوری، کاهش هزینهها و کوچکسازی شرکتها و مؤسساتاقدام به برونسپاری برخی از فعالیتهای خود در قالبهای مختلف به بخش خصوصی نمودهاند. هماکنون باگذشت چند سال از این برونسپاریها، لازم است ابعاد برونسپاریهای انجامشده در سازمانها و در فعالیتهای مختلف موردبررسی قرار گیرد تا مشخص شود که آیا برونسپاریهای صورت گرفته در جهت کارآمد کردن فعالیتهای سازمان به جهت سرعت، دقت و رضایت کلیه ذینفعان بوده است؟ این برونسپاریها تا چه حد توانستهاند اهداف مترتب بر برونسپاری مانند کاهش هزینه، کارایی، کوچکسازی و مشتری مداری را تأمین نمایند؟ در برخی از برونسپاریهای انجامشده سازمانها با مشکلات مختلفی به لحاظ بار مالی، حقوقی، اجرایی و ارتباط با ذینفعان مواجه شدهاند. تاکنون موضوع برونسپاری غالباً بهصورت کلی ارائهشده و مورد ارزیابی قرارگرفته است و الگوی مشخصی جهت تعیین فعالیتها برای برونسپاری و نیز برونسپاری خدمات ارائه نگردیده است. لذا با توجه به رویداد این مشکلات، ضرورت دارد در قالب طرح تحقیقاتی و مطالعاتی علاوه بر تعیین فعالیتهای قابل برونسپاری، آسیبشناسی از برونسپاریهای انجامشده و فرایند برونسپاری و نیز فرایند کارکرد شرکتهای بخش خصوصی صورت گیرد تا درنهایت ضمن عارضهیابی، با ارائه الگو یا الگوهایی مشکلات موجود رفع و کلیه ذینفعان از مزایای آن بهره گیرند. نکته دیگر در ارتباط با این تحقیق آن است که در صورت عارضهیابی منجر به رفع مشکلات موجود، بسیاری از مشکلات سازمان حلشده و کاهش هزینهها را در بسیاری از ابعاد در بر خواهد داشت و قیمت تمامشده فعالیتها را کاهش، روانی فعالیت و بهرهوری آنها را افزایش و درنهایت رضایت کلیه ذینفعان را فراهم خواهد آورد؛ بنابراین این مطالعه میتواند فعالیتهای قابل برونسپاری را در چارچوبی علمی مورد شناسایی قرار دهد و برای دستیابی به اهداف سازمانها از این واگذاریها برنامهریزیهای لازم را موردتوجه قرار دهد. با توجه به آنچه بیان شد، میتوان دقت و بازنگری در فعالیتهای برونسپاری شده، شرکتهای طرف قرارداد، اشکال برونسپاری، فعالیتهای جدید قابلواگذاری و درنهایت عارضهیابی فعالیتهای برونسپاری شده برای دستیابی به اهداف حاکم بر برونسپاری و نتایج اصلی حاصل از آن بهعنوان اهمیت و ضرورت این مطالعه بیان داشت. شهرداری یکی از بزرگترین سازمانهای خدماتی در شهر میباشد که گستردگی و پهنه سازمانی آن به وسعت شهر است که ذینفعان و بهرهبرداران از خدمات آن تمامی مردم آن شهر میباشند. مدیریت چنین سازمان عظیمی به لحاظ منابع انسانی و وظایف جهت مدیریت شهر، آن را به یکی از منحصربهفردترین سازمانها مبدل نموده است. نهاد شهرداری ازنظر حوزه وظایف، عملکرد و محدوده خدمات، در سطح جهان تعریف و مفهوم متفاوتی دارد. بر اساس این تعریفها از مفهوم شهرداری و حوزه عمل آن، میتوان مشخصههای شهرداری را شامل شهری بودن، غیردولتی بودن، استقلال، انتخابی بودن، رسیمت داشتن و موظف به اداره امور محل و ارائه خدمات عمومی موردنیاز ساکنان شهر دانست. به هر ترتیب وظایف شهرداریها باوجوداین مشخصهها و وظایف، در سطح شهرهای مختلف جهان متفاوت است. در برخی از شهرها، مانند شهرهای ایالاتمتحده، حفاظت محیط، امنیت، برنامهریزی برای اوقات فراغت شهروندان، آموزش و تعاون اقتصادی، ازجمله وظایف شهرداریهاست. در شهرهای هلند، تأمین تأسیسات زیربنایی و مایحتاج شهری، نظافت و فضای سبز و در شهر تورنتو (کانادا) حفظ و ارتقاء بهداشت عمومی، برنامهریزی برای اوقات فراغت شهروندان، حفظ و گسترش فضای سبز، خانهسازی و شهرسازی در حوزه عمل شهرداریها قرار دارد. در بسیاری از کشورها، اموری مانند رفاه اجتماعی، وظایف تولیدی و اقتصادی، اداره امور حملونقل، گسترش فضای سبز، نظارت بر امور ساختمانی و شهرسازی و نظافت شهر از وظایف مشترک شهرداریهاست. (شیعه،1387، 546) در ایران شهرداری(بلدیه) به شکل نوین آن از زمان مشروطه شکل گرفت و قانون شهرداریها در سال 11/4/1334 توسط مجلس مصوب گردید که در آن وظایف شهرداری در فصل ششم و مواد 55 (مشتمل بر 28 بند)، 56 و 57 تبیین نموده است؛ که اهم وظایف تعیینشده برای شهرداریهای به شرح زیر است: 1- ایجاد خیابانها و کوچهها و میدانها و باغهای عمومی و مجاری آب و توسعه معابر 2- تنظیف و نگاهداری و تسطیح معابر و انهار عمومی و مجاری آبها و فاضلاب و تنقیه قنوات مربوط به شهر و تأمین آب و روشنایی 3- مراقبت و اهتمام کامل در نصب برگه قیمت اجناس و اجرای تصمیمات انجمن شهر در خصوص فراوانی و ارزانی خواروبار مواد مورداحتیاج عمومی 4- مراقبت در امور بهداشت ساکنین شهر و تشریکمساعی با مؤسسات وزارت بهداری و ... بااینوجود در حال حاضر با عنایت به گسترش شهرها بهویژه کلانشهرها، شهرداری مأموریتها و فعالیت متفاوتی در حوزه مختلف انجام میدهد. بهطوریکه گستردگی وظایف آنها که حدود 350 وظیفه را شامل میشود، به همین دلیل باعث شده است که این سازمان ازنظر قوانین، ساختار و نیروی انسانی بسیار فربه گردد. با توجه به اینکه شهرداریهای بهصورت مستقیم و غیرمستقیم از منابع دولتی استفاده میکنند و ازنظر ساختاری نیز متأثر از قوانین و مقرراتی است که از سوی مجلس و دولت برای آنها وضع میگردد. لذا تغییر مأموریتهای سازمانی آن منبعث از تغییرات شرایط محیطی، اثربخشی و کارایی در چنین سازمانی از قوانین ابلاغی، رویکردهای نوین مدیریت شهری و خواستههای شهروندان از مدیریت شهری میباشد. از طرفی با عنایت به اینکه وظایف شهرداریها در قدیم بیشتر کاربر بوده است و با تغییرات و نوآوریهای تکنولوژی به سمت کارهای سرمایهبر و نیروی متخصص سوق پیداکرده است. ازاینرو لذا شهرداریها بهمنظور افزایش کارایی و تحقق کامل وظایف ناگریز به محول نمودن بخشی از وظایف خود در حوزه عمران شهری و خدمات شهری به پیمانکاران و برونسپاری میباشد. گرچه واژه برونسپاری برای اولین بار در سال 1989 میلادی برای تشریح تصمیم شرکت کداک[1] جهت واگذاری انجام فعالیتهای فناوری اطلاعات به یکی از شرکتهای تابعه آی بی ام[2] بهعنوان یک راهبرد تجاری به کار رفت، ولی واگذاری خدمات دولتی به بخش خصوصی یا واگذاری قسمتی از خدمات یک سازمان به سازمان دیگر سابقه دیرینه دارد. «برونسپاری عبارت است از واگذاری تمام یا بخشی از مسئولیت انجام یک وظیفه سازمانی مشخص به یک فرد، گروه یا سازمان تخصصی تا ضمن کاهش هزینهها امکان تحقق کیفیتهای برتر نیز فراهم گردد.» (الوانی و اشرف زاده،1387) این رویکرد ازاینجهت اتخاذ گردید که باعث میشود مدیریت شهری با توجه به تغییرات محیطی و فرهنگی به کارهای با اولویت بالاتر بپردازد. بررسی تجربیات مربوط به برونسپاری در کشور ازجمله مدیریت شهری حاکی از این است که علیرغم دستاوردهای مثبت متأسفانه بنا به دلایلی در برخی موارد این امر باعث بروز مشکلات و مسائلی در سطح بنگاه و همچنین در سطح کلان سازمان شده و اهداف از پیش تعیینشده حاصل نشده است. درواقع باوجود مزایا مترتب بر برونسپاری، برخی از کاستیها و نواقص همواره در عرصه اجرا، گریبان سازمانهای عمومی ازجمله شهرداریها گرفته است. لذا شناخت آسیبهای مرتبط با برونسپاری خدمات و فعالیتها در شهرداریها میتواند راهگشای مدیران و سیاستگذاران شهری در طراحی مناسب امور جاری جهت واگذاری فعالیت یا وظایف در حوزههای مختلف باشد. لذا سؤالات اصلی تحقیق حاضر این است که: نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتهای نظام برونسپاری خدمات شهری استان قم کدماند؟ از سوی دیگر چه استراتژیهایی را میتوان در جهت بهبود وضعیت موجود با بهرهگیری از نقاط قوت و فرصتها و مقابله با تهدیدها و کاهش ضعفها تدوین نمود؟ 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیقبا عنایت به ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ پنجم ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻤﻬﻮری اﺳـﻼﻣﻲ اﻳﺮانکه در ماده 173 «دولت مجاز است در طول برنامه نسبت به تهیه برنامه جامع مدیریت شهری بهمنظور دستیابی به ساختار مناسب و مدیریت هماهنگ و یکپارچه شهری در محدوده و حریم شهرها، با رویکرد تحقق توسعه پایدار شهرها، تمرکز مدیریت از طریق واگذاری وظایف و تصدیهای دستگاههای دولتی به بخشهای خصوصی و تعاونی و شهرداریها، بازنگری و بهروزرسانی قوانین و مقررات شهرداریها و ارتقاء جایگاه شهرداریها و اتحادیه آنها اقدام قانونی به عمل آورد.» و همچنین ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﻨﺪ «و» و «ز» ﻣﺎده 174، «شوراهای اسلامی و شهرداریها و سایر مراجع ذیربط موظفاند ﻛﻪ با تقویت سازوکارهای مدیریت و نظارت بر هزینه کرد شهرداری و برونسپاری وظایف قابلواگذاری و هدایت بودجه شهرداریها به سمت هزینه کرد در حوزه وظایف اصلی و قانونی آنها و ممنوعیت پرداخت هرگونه هزینه از اعتبارات شهرداری به دستگاههای اجرائی» بنابراین سازمان شهرداری میبایست جهت تحقق اهداف برنامه به سمت برونسپاری حرکت کند. با عنایت به مطالب فوقالذکر و اینکه مقوله برونسپاری در عصر حاضر از اهمیت ویژهای برخوردار است بالأخص در سازمانهای خدماتی مانند شهرداری که شاید مهمترین مسئله این نهاد کاهش هزینهها و افزایش کیفیت خدمات ارائهشده به شهروندان باشد ولی متأسفانه به دلیل عدم توجه جدی و هدفمند به مبحث برونسپاری بهویژه در شهرداریها، این نظام هنوز نتوانسته جایگاه خود را پیدا کند و علیرغم تحقیقات انجامشده پیرامون برونسپاری، به دلیل تغییر و تحولات سریع محیطی و لزوم بازنگری و تغییر در فرآیندها روشهای انجام کار بهطور مستمر و مداوم انجام آسیبشناسی نظام برونسپاری بسیار ضروری میباشد تا مدیران بتوانند نسبت به بازخورد تصمیمات خود بهصورت علمی و روشمند آگاهی یابند. محقق، به جهت اهمیت مبحث برونسپاری دست به آسیبشناسی موجود آن در شهرداری قم و بررسی تجربیات چندین ساله آن در عرصه برونسپاری خدمات اقدام نموده که در این خصوص تحقیقات اندکی صورت گرفته است. همچنین با عنایت به اینکه تحقیق و پژوهش در سازمان بزرگ شهرداری کمتر انجامشده است و دانش در این سازمان به علت ساختار سازمانی آن بهصورت شفاهی میباشد و برونسپاری یک فرآیند نوپا میباشد. از سویی دیگر امروزه اهمیت برونسپاری و ضرورت تحقیق در این خصوص بر کسی پوشیده نیست. دلایل و منافع متعددی وجود دارد تا یک سازمان در هراندازه که باشد به فکر برونسپاری بعضی از فعالیتهای خود باشد. موسسه «برونسپاری» در یک سری از مطالعات خود با بررسی بیش از 1200 شرکت بهمنظور درک صحیح از اینکه چرا شرکتها فعالیتهای خود را برونسپاری میکنند به این نتیجه رسید که 10 مزیت بالقوه درنتیجه استفاده از برونسپاری وجود دارد که عبارتاند از: ۱- افزایش تمرکز شرکت بر یک فعالیت خاص ۲- قابلیت دسترسی در سطح جهانی ۳- در دسترس قرار گرفتن وجوه سرمایه ۴- تسریع در کسب مزایای ناشی از تجدید ساختار ۵- تقسیم ریسک ۶- آزاد کردن منابع برای دیگر اهداف ۷- تزریق وجوه نقد به شرکت ۸- کاهش و کنترل هزینه عملیات 9- دسترسی به منابع (غیر داخلی) 10- مدیریت وظایف مشکل یا کنترل ناپذیر. (نبی پور حقیقی، 1390) از دیدگاه تومی یورا[3] (2009) برونسپاری ویژگی اساسی تجدید ساختار سازمانی محسوب میشود که بهطور چشمگیری مرزهای سنتی سازمانها را تغییر داده است. برونسپاری را میتوان «از بزرگترین جابجاییهای ساختاری سازمانها و صنعت در قرن» نامید. (ظفرنژاد، 1391) لذا سازمانهایی که کاملاً موفق هستند نیز از این ابزار برای تجدید ساختار سازمانهایشان استفاده میکنند و مدیران این سازمانها بهعنوان یک موضوع حیاتی این موضوع را درک کردهاند که ایجاد قابلیتهای کلیدی برای برآورده نمودن نیازهای مشتری ضروری است و باید در این راه تلاش نمایند. اندازه بزرگ سازمان دیگر یک مزیت رقابتی نیست. رقبای کوچک و چابک توانایی تغییر یکشبه صنعت و ساختار هزینهها رادارند و فشار رقابت در اقتصاد جهانی شدت بیشتر پیداکرده است. زمان چرخه عمر محصولات و خدمات بهصورت عجیبی کوتاهتر شده است و زمان پاسخگویی به تقاضا توسط رقبا کمتر شده است.بهبود عملکرد مالی و عملیات، کلید موفقیت در شرایط بحرانی و رمز بقا است. سرمایهگذاران و تحلیل گران به آن دسته از شیوههای مدیریتی توجه دارند که بتواند باصرفه باشد و متخصصان و تکنسینها بهقدر کافی وجود دارند، لذا استخدام و بهکارگیری آنان بهصورت تماموقت منطقی به نظر نمیآید. همچنین اندیشمند دیگری بنام «کواس» اذعان دارد که فعالیت تجاری هزینهای دارد. اگر به بیرون از سازمان سپرده شود هزینههایی برای اطمینان از صحت انجام تعهد از قبیل هزینههای وکیل و مشاور و کنترل کیفیت باید پرداخته شود و اگر در درون سازمان انجام پذیرد هزینههای متعدد اداره سازمان و صرف وقت صورت میپذیرد. او سپس مطرح ساخت که اگر هزینه سپردن فعالیت به بیرون از سازمان کمتر از انجام آن در درون سازمان باشد آن فعالیت برونسپاری میشود. او این هزینه را هزینه معامله یا هزینه تراکنش نامگذاری کرد و آن را منطق برونسپاری فعالیتهای سازمانی دانست (اسکات و دیویس،2007) همچنین باراک[4] (2008) سازمانها به دلیل اینکه تعداد زیادی از فعالیتهای خود را به طرفین قرارداد و شرکایشان انتقال میدهند، مرزهایشان منقبض و بدنه کارکنان مرکزی درون سازمان که شایستگی کاری دارند و میتوانند روی فعالیتهایی تمرکز کنند که بیشتر استراتژیک و دارای ارزشافزودهاند، کوچکتر میشوند. در این صورت بهتدریج به یک هماهنگکننده شبکه تبدیل و بهخصوص وقتی با تکنولوژی ارتباطاتی نوین پشتیبانی میشود، تقریباً یک سازمان مجازی را تشکیل میدهد. جهانیشدن به دلیل فشارهای رقابتی بهمنظور کاهش هزینهها، محرکی برای برونسپاری پدید آورده است. (ظفرنژاد، 1391) با عنایت به مطالب فوق میتوان دریافت که تحقیق حاضر به لحاظ اینکه به مقوله آسیبشناسی نظام برونسپاری در یک مجموعه خدماتی بزرگ یعنی شهرداری قم میپردازند؛ اهمیت و ارزش ویژهای برخوردار است؛ و یافتههای تحقیق حاضر میتواند راه را برای تحقیقات آتی در این زمینه هموار سازد و یافتهها میتواند به تدوین استراتژیهایی در جهت ترسیم افق آینده برونسپاری در شهرداری قم (جامعه آماری موردمطالعه) منجر گردد. 1-4- هدفهای تحقیقتحقیق حاضر دارای شامل هدف کلی و هدف ویژه به شرح زیر می باشد 1-4-1- هدف کلی آسیب شناسی نظام برون سپاری خدمات شهری شهرداری قم بر اساس مدل سوات و بر مبنای اهداف و انتظارات سازمانی از نظام برون سپاری. 1-4-2- هدفهای ویژه1- شناسایی نقاط قوت نظام فعلی برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم 2- شناسایی نقاط ضعف نظام فعلی برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم 3- شناسایی فرصتهای نظام فعلی برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم 4- شناسایی تهدیدهای نظام فعلی برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم 5- تدوین استراتژیهایی بر اساس عوامل چهارگانه فوق جهت اجرای برونسپاریهای بعدی 1-5- سؤالهای تحقیقبا توجه به اینکه تحقیق حاضر یک پژوهش توصیفی – پیمایشی (میدانی) است لذا سؤالهای تحقیق به شرح زیر میباشد. 1-5-1- سؤال کلی مهمترین نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصتهای نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم کدماند؟ 1-5-2- سؤال ویژه1- نقاط قوت نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم کدماند؟ 2- نقاط ضعف نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم کدماند؟ 3- فرصتهای فراروی نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم کدماند؟ 4- تهدیدهای فراروی نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم کدماند؟ 5- استراتژیهای رسیدن به شرایط مطلوب نظام برونسپاری خدمات شهری شهرداری قم (بر اساس تجزیهوتحلیل swot) کدماند؟ 1-6- نوع روش تحقیقروش تحقیق ازلحاظ هدف، کاربردی است و ازلحاظ نحوه اجرای تحقیق، توصیفی- پیمایشی میباشد؛ زیرا محقق قصد دارد وضعیت موجود نظام برونسپاری شهرداری قم را با بهرهگیری از نظریات و دیدگاههای خبرگان مربوط و از جهات نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهای فراروی آن نظام را شناسایی نماید. توضیح آنکه در انجام تحقیق حاضر ابتدا نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتهای نظام برونسپاری شهرداری قم با استفاده از مطالعات کتابخانهای و بررسی اسناد و مدارک موجود شناسایی اولیه میشوند و سپس از روش نظرسنجی (با کمک تکنیک دلفی[5]) از خبرگان مرتبط با موضوع و با کمک ابزارهای مصاحبه و پرسشنامه محقق ساخته برای شناسایی دقیق این موارد استفاده خواهد نمود و درنهایت برای تدوین استراتژیهای لازم در جهت بهبود وضعیت موجود از ابزار پرسشنامه بهدستآمده در مرحله نخست استفاده مینماید. لذا محقق قصد دارد در این پژوهش با استفاده ازنظر خبرگان شامل مدیران و کارشناسان ارشد ذیربط نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید این نظام مورد شناسایی قرار میدهد و درنهایت استراتژی مناسب را برای بهبود عملکرد نظام برونسپاری ارائه مینماید. 1-7- نحوه و ابزار گردآوری دادههاروش جمعآوری اطلاعات به دو طریق میدانی و کتابخانهای است، زیرا درروش کتابخانهای محقق بامطالعه متون علمی مربوط، تئوریها و نظرات مرتبط با موضوع تحقیق را گردآوری مینماید. تا در تدوین و طراحی سؤالات مصاحبه و پرسشنامه بکار برده شود؛ لذا در این پژوهش نیز از دودسته ابزار استفاده میشود. ابزار مصاحبه: جهت شناسایی اولیه نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتها بر اساس دیدگاه خبرگان و سپس ابزار پرسشنامه محقق ساخته: برای اخذ نظریات خبرگان بهصورت کتبی و اولویتبندی نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصتها برای تدوین استراتژیهای نهایی. ضمناً شیوه نمرهگذاری با مقیاس پنجدرجهای لیکرت (خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) است، این سؤالات به 4 مؤلفه فرصتها، تهدیدها، قوتها و ضعفها تفکیکشدهاند؛ بهطوریکه عوامل بیرونی(فرصتها و تهدیدها) و عوامل درونی(قوتها و ضعفها) را تشکیل میدهند و نظریات و دیدگاههای خبرگان پیرامون این عوامل موردسنجش قرار خواهد گرفت. 1-7-1- جامعه آماری و نمونه تحقیقدر هر بررسی آماری، جامعه، مجموعه عناصری است که میخواهیم درباره آن استنباطی به عملآوریم و نمونه بخشی از جامعه تحت بررسی است که با روشی از پیش تعیینشده انتخاب میشود به قسمی که میتوان از این بخش، با توجه به روش انتخاب، استنباطهایی درباره کل جامعه انجام داد (عمیدی، 1378:35). با عنایت به تعریف فوق جامعه آماری تحقیق شامل کلیه خبرگانی است که محقق برای شناسایی و سنجش عوامل داخلی و خارجی نظام برون سپاری شهرداری قم از آنها استفاده می نماید که تعداد آنها در زمان انجام تحقیق 30 نفر می باشد. 1-8- نحوه و ابزار تجزیهوتحلیل دادههابرای تجزیهوتحلیل نتایج دادهها و پاسخگویی به سؤالات تحقیق و یکسانسازی نظرات بهدستآمده به روش دلفی، از ضریب توافقی کندال استفاده میشود که در این روش از آمار توصیفی برای تعیین میزان درصد فراوانی و مقایسه میانگین پاسخ به هر یک از شاخصها تشکیلدهنده نقاط قوت، ضعف، فرصت، تهدید بهرهبرداری میگردد.سپس از نرمافزار SPSS به کمک آزمون فریدمن برای رتبهبندی پاسخ به سؤالات پیرامون نقاط قوت، ضعف، فرصت، تهدید استفاده خواهد شد. 1-9- قلمرو تحقیققلمرو تحقیق شامل قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی است که بهصورت زیر توضیح داده میشود. 1-9-1- قلمرو موضوعیقلمرو موضوعی موردمطالعه تحقیق در حوزه آسیبشناسی سازمانی است و ازجمله آسیبشناسی برونسپاری وظایف سازمانی است وکسانی که بهعنوان مطلع درزمینه برونسپاری در حوزه خدمات و وظایف در شهرداری میباشند مورد سؤال قرار میگیرند، متخصصان و صاحبنظران دانشگاهی با سوابق اجرایی- مشاورهای، مدیران و کارشناسان ارشد خبره شهرداری قم در این خصوص بهعنوان پانل دلفی محسوب میشوند. 1-9-2- قلمرو زمانیدر برخی از موارد، محقق ممکن است بخواهد افراد یا پدیدهها را در چندین برهه زمانی بهمنظور پاسخ به یک پرسش پژوهشی موردبررسی قرار دهد. چنین بررسیهایی، بررسیهای دورهای نامیده میشوند؛ یعنی برای پاسخ به سؤال تحقیق دادهها در مورد متغیر وابسته باید در چند برهه از زمان جمعآوری شوند. بررسی مقطعی نوعی بررسی است که در آن دادههای اطلاعاتی یکباره در طی یک دوره چندروزه یا چند هفته یا چند ماه بهمنظور پاسخ به پرسش یک پژوهش جمعآوری میشود. چنین بررسیهایی، بررسیهای مقطعی نامیده میشوند (نیومن[6]، 2005: 148). موضوع تحقیق حاضر و سؤالهایی که تحقیق در پی پاسخگویی به آن است، گستره وسیعی از زمان را در برمیگیرد. تحقیق حاضر با تلاش برای یافتن مؤلفهها و ابعاد و شاخصهای اساسی در تدوین آسیبشناسی برونسپاری خدمات شهری در شهرداری قم میپردازد. جستجو و بررسی متون مربوط به ادبیات تحقیق و انجام مصاحبههای اکتشافی از اسفند سال 1392 شروعشده است ولی از جنبه جمعآوری دادههای میدانی، تحقیق حاضر نوعی بررسی پیمایشی (میدانی)است که در مقطع زمانی زمستان 1393 انجامگرفته است. 1-9-3- قلمرو مکانیتحقیق حاضر به لحاظ اینکه قصد دارد از تکنیک دلفی نقاط قوت و نقاط ضعف و تهدیدات و فرصتهای نظام برونسپاری شهرداری قم را شناسایی و رتبهبندی نماید لذا میتوان گفت قلمرو مکانی تحقیق در حوزه شهرداری قم قرار میگیرد. 1-10- واژگان کلیدی تحقیقآسیبشناسی[7]: تعریف نظری: آسیبشناسی نیازمند نگرشی سیستماتیک و منظم بهکل فرآیند است و هدف از آن تشخیص ماهیت و نوع مسئلهای است که بروز نموده و نیاز به حل دارد (ممی زاده، 1375: 129). تعریف کاربردی: با توجه به اینکه محقق قصد دارد نظام برونسپاری شهرداری قم را آسیبشناسی کند لذا در تحقیق حاضر منظور از آسیبشناسی شناسایی و کشف نقاط قوت، ضعف، تهدید و فرصتهای فراروی نظام برونسپاری شهرداری قم میباشد. عوامل درونی (نقاط قوت و ضعف)[8]: تعریف نظری: در زمره فعالیتهای قابلکنترل سازمان قرار میگیرند که سازمان آنها را به شیوهای بسیار عالی یا بسیار ضعیف انجام میدهد. (پارسائیان و اعرابی،36:1388) تعریف عملیاتی: فعالیتهای است که سازمان در آن زمینه دارای برتری (قوت) یا عدم برتری (ضعف) میباشد. عوامل درونی (نقاط قوت)[9]: تعریف نظری: عوامل قوت، عواملی هستند که نسبت به گذشته سازمان، نسبت به متوسط صنعت یا نسبت به رقبای آن برای سازمان مزیت بهحساب آیند. نقاط قوت سازمان شامل مهارتها و تواناییهایی است که سازمان را قادر میسازد استراتژیهایش را بهدرستی و بهخوبی طراحی و اجرا کند. (اعرابی و همکاران،1387:27) تعریف کاربردی: عواملی است که سازمان نسبت به رقبای خود، ازنظر منابع برتری دارد. عوامل درونی (نقاط ضعف)[10]: تعریف نظری: نقاط ضعف مهارتها و تواناییهایی هستند که سازمان به خاطر عدم برخورداری از آنها نمیتواند استراتژیهایی را انتخاب و اجرا کند که از مأموریت سازمانی حمایت شود. عواملی ضعف تلقی میشوند که سازمان توانایی انجام آنها را ندارد درحالیکه قبلاً میتوانست انجام دهد یا رقبای اصلی این توانایی رادارند. کهنگی و فرسودگی ماشینآلات، فقدان منابع مالی و غیره از این جمله هستند. (اعرابی و همکاران،1387:27) تعریف کاربردی: عواملی است که سازمان نسبت به رقبای خود، رجحان وبرتری ندارد. عوامل بیرونی (فرصتها و تهدیدها)[11]: تعریف نظری: رویدادها و روندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بومشناسی، محیطی، سیاسی، قانونی، دولتی، فنآوری و رقابتی است که میتوانند به میزان زیادی در آینده به سازمان منفعت یا زیان برسانند. (پارسائیان و اعرابی،35:1388) تعریف کاربردی: عوامل درونی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل بیرونی (فرصتها و تهدیدها) که سازمان باید با شناخت عوامل، نسبت به رفع کاستیها اقدام و مزیتهای خود را تقویت نماید تا سازمان بتواند در محیط پر چالش کنونی غیرقابلرقابت و مانا باشد. عوامل بیرونی (فرصتها)[12] تعریف نظری: فرصت به اعتبار مفهوم کلمه، به پدید آمدن زمان مناسب و شرایط برای هرگونه فعالیتی گفته میشود. بل[13] فرصت را اینگونه تعریف میکند «مبارزه خواهی موسسه با توجه به شرایط محیطی مناسب برای اهدافی است که ماهیت امکان موفقیت به همراه دارند.» (امیرکبیری،1381: 171) تعریف عملیاتی: موقعیتی است که برای سازمان ایجاد میگردد و سازمان میتواند از آن در جهت موفقیت سازمانی (قوت) استفاده نماید. عوامل بیرونی (تهدیدها)[14] تعریف نظری: تهدید و یا خطر، به وضعیت جدیدی گفته میشود که تحققپذیری اهداف موسسه را مشکل و یا بهصورت عدم امکان درمیآورد. در یک موسسه هر چیزی که میتواند مانع موفقیت یا سبب ضرر گردد یک عنصر تهدید به شمار میآید. (امیرکبیری، 1381: 175) تعریف کاربردی: موقعیتی است که برای سازمان ایجاد میگردد و سازمان را در موقعیت آسیبپذیری قرار میدهد. برونسپاری[15]: تعریف نظری: برونسپاری عبارت است از واگذاری تمام یا بخشی از مسئولیت انجام یک وظیفه سازمانی مشخص به یک فرد، گروه یا سازمان تخصصی تا ضمن کاهش هزینهها امکان تحقق کیفیتهای برتر نیز فراهم گردد. (الوانی و اشرف زاده،1387) تعریف کاربردی: انتقال بخشی از وظایف سازمانی بهطرف دیگر برای کمتر نمودن حجم فعالیتهای عملیاتی و تمرکز بیشتر بر مدیریت راهبردهای اصلی سازمان. خدمات شهری[16]: تعریف نظری: بخشی از خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی است که در چارچوب نظام سلسلهمراتب مراکز شهری، نیازهای عمومی و اجتماعی را برآورده میسازد که مقیاس آن متضمن حد معینی از پیچیدگی و تنوع است و در یک واحد نسبتاً مستقل و واحد سیاسی تصمیمگیرنده بهمنظور توسعه و رفاه زندگی شهرنشینی و نیز حل مسائل زندگی شهرنشینی ارائه میشود. (هاشمی و یحیی پور،1390: 16) تعریف کاربردی: وظایفی که شهروندان از مدیریت شهری انتظار دارند، این انتظارات ثابت نبوده و با توجه به پیشرفت جوامع تغییرپذیر است و این انتظارت از جامعهای به جامعهای دیگر متغیر است. شهرداری قم[17]: تعریف نظری: شهرداری نهادی است عمومی غیردولتی، غیرانتفاعی که بهموجب قانون موظف به ارائه و تأمین خدمات موردنیاز شهروندانی است که در محدوده خدماتی شهر ساکن میباشند. تعریف عملیاتی: شهرداری قم ازنظر ساختار، نهادی عمومی غیردولتی غیرانتفاعی میباشد که در چهارچوب وظایفی که طبق قانون برایش مشخص گردیده است در محدوده شهر خدمات به شهروندان ارائه مینماید.
|